Konstancja de Hauteville - cesarzowa rzymska i królowa Niemiec, królowa Sycylii

 

To doskonały czas na wspomnienie Konstancji I de Hauteville królowej Sycylii, cesarzowej rzymskiej i królowej Niemiec. Jej życie jest pełne niewiadomych, które dały okazję do tworzenia legend, półkłamstw i niedomówień. Zakonnica, stara panna, żona cesarza i matka cesarza-Antychrysta. Potomni nie chcieli zadowolić się tak skąpymi informacjami. Z drugiej strony jest oczywiste, że postać i los cesarzowej musiał koniecznie rozpalać wyobraźnię ludu, dostarczając materiałów do „legend”, które po ustnym rozpowszechnieniu zostały przyjęte przez kronikarzy i przedstawione przez nich jako autentyczne fakty. W walkach między papiestwem a cesarstwem, między Gwelfami a Gibellinami, antystaufowska historiografia z XIII i XIV wieku zdominowała legendy, które powstały wokół postaci Konstancji, rozbudowując je, doskonaląc i czyniąc z nich narzędzie propagandowe. Nie minęło jeszcze sto lat od narodzin cesarzowej a już wierzono, że księżniczka dorastała w samotności w klasztorze gdzie złożyła śluby, z których papież zwolnił ją, aby umożliwić jej małżeństwo z Henrykiem VI Staufem. O ile nam wiadomo, jest to początek tak zwanej „legendy mniszki”, uwiecznionej przez Dantego Alighieriego w "Boskiej komedii", który umieścił Naszą bohaterkę w Raju pieśń III. Jednak w przeciwieństwie do wielu współczesnych Dante pozostawił majestatyczny obraz Konstancji budzący szacunek:

 

Ta wtóra jasność, co w świetlanej fali

Obok mnie błyszczy i wszystkimi blaski

Tej naszej sfery płomiennej się pali,

Od losu równej doznała niełaski:

Mniszeczką była; jej też ludzie śmieli

Zedrzeć ze skroni cień świętej przepaski.

Lecz chociaż na świat wywlekli ją z celi

I wbrew jej ślubom welon zdarli z twarzy,

Z serca jej zasłon raz wziętych nie zdjęli.

To Konstancyji wielkiej duch się jarzy,

Co z Szwabii wichru wtórego na tronie

Wydała trzeci – kres rzymskich cesarzy.

 

 

Później legenda została rozwinięta przez wyobraźnię i nic dziwnego, że chronologia i genealogia była również coraz bardziej zagmatwana. Począwszy od XIV wieku kilka klasztorów walczyło o zaszczyt goszczenia cesarzowej w swoich murach jako zakonnicy, jeśli nie nawet jako opatki. Z czasem, pokazując lepsze „dowody”, klasztor bazylianów San Salvatore w Palermo zwyciężył nad innymi. Nie był on usatysfakcjonowany z samej nieprzerwanej ustnej tradycji działającej na ich korzyść, ale twierdził, że ma również konkretne dowody. Odwiedzającym z dumą pokazano grecki brewiarz byłej zakonnicy, a także grób jednego z jej sług, i twierdzono, że wiedzą o istnieniu dokumentów w archiwum papieskim dotyczących spiżarni Konstancji. Najważniejszym „dowodem” był jednak luksusowy kodeks Nowego Testamentu z monastycznym ślubem Konstancji napisanym własnoręcznie, który przechowywano w bibliotece klasztoru. Wbrew tej legendzie i „kultowi” Konstancji, który się formował, głosy krytyczne pojawiły się w XVI wieku, dowody traktowano jako plotki, które do tej pory nie zostały potwierdzone.

 

Wracając do faktów to Nasza bohaterka urodziła się  2 listopada 1154 r. w Palermo jako pogrobowa córka króla Sycylii Rogera II i jego żony Beatrycze de Rethel.

  

W tym poście jest mowa o jednej z najważniejszych kobiet średniowiecza na Sycylii. Była ona silną kobietą, świadomą swojej roli i swoich praw jako prawowitego potomka i spadkobiercy króla Rogera II. Wykazała się wielkimi zdolnościami politycznymi i dyplomatycznymi. Żyła w czasach, kiedy na Sycylii współistniały ze sobą różne kultury: łacińska, bizantyjska, prowansalska (oksytańska) i arabska. W Palermo istniały wówczas cztery meczety (!).

  

Dorastając na wspaniałym dworze królewskim w Palermo, księżniczka Konstancja żyła w cieniu do 30 roku życia. Biorąc pod uwagę odległe możliwości objęcia tronu sycylijskiego Konstancja wykazywała zainteresowanie życiem klasztornym. To faktycznie wydaje się dziwne dlaczego Konstancja nie wyszła wcześniej za mąż, pomimo jej wysokiej pozycji i dobrego wychowania.

  

Okoliczności uzyskania statusu następczyni tronu w niewiarygodny sposób zmusiły ją do porzucenia dotychczasowego życia, które było poświęcone Bogu. Pojawiają się nawet opinie, że była już w tym czasie zakonnicą. Ponoć została porwana z klasztoru na rozkaz bratanka króla Wilhelma II Dobrego, który uznał ciotkę za swoją spadkobierczynię i rozpoczął negocjacje z cesarzem Fryderykiem I Barbarossą na temat przyszłego małżeństwa.

 

Zainteresowanie cesarskiego syna wyrwało Konstancję z ciemności odosobnionego życia, które prowadziła do tego czasu. Było to wydarzenie o historycznym znaczeniu, o wiele ważniejsze w skutkach niż krótkie małżeństwo syna cesarza Henryka IV Konrada III (zmarł w 1101 r.) z Konstancją, córki hrabiego Rogera I zawarte w 1095 r.  29 października 1184 r. w Augsburgu została ona zaręczona z 21-letnim Henrykiem VI Staufem, synem cesarza Fryderyka I Barbarossy i Beatrycze burgundzkiej, , podczas gdy w Weronie cesarz prowadził negocjacje z papieżem na temat niektórych kontrowersyjnych sprawach w ich wzajemnych relacjach, które jednak pozostały nierozwiązane.

 

Fakt, że negocjacje dotyczące zaręczyn pozostają całkowicie nieznane, wzbudziły najróżniejsze interpretacje. Pietro da Eboli, jedyny świadek, potwierdza we fragmencie swojego wiersza, zresztą naznaczonego różnymi rażącymi błędami historycznymi, że sam papież pośredniczył w zawarciu tej umowy. Ale według mnie pośrednictwo papieskie jest mało wiarygodne. Nie do pomyślenia jest bowiem, że papież był tak pozbawiony politycznej intuicji, że wpadłby w taką pułapkę i dałby się okrążyć przez sojusz cesarsko-sycylijski. Ambicje cesarza Fryderyka I Barbarossy nie były niczym nowym. Już w latach 1173–1174 próbował złamać sojusz włoskich  państw, ofiarując Wilhelmowi II Dobremu królowi Sycylii  rękę jednej ze swoich córek (prawdopodobnie Beatrycze). Jednak plan się nie powiódł, ponieważ Wilhelm II Dobry nie chciał wystąpić przeciwko papieżowi. Nowa orientacja polityczna cesarza i rosnący dystans między Cesarstwem Bizantyjskim a Królestwem Sycylii mocno zmieniły układ sił między mocarstwami europejskimi i dały nadzieję na pozytywny wynik nowym próbom zbliżenia między Rzeszą a Sycylią. Korzyści z tego sojuszu były widoczne po obu stronach. Sojusz z Sycylią mógł zagwarantować cesarzowi większą swobodę działania w północnych Włoszech, podczas gdy Wilhelm II Dobry miał duże perspektywy podbojów kosztem Bizancjum, które teraz, po śmierci cesarza Manuela, przechodziło wewnętrzne trudności. Z pewnością w momencie zawarcia umowy nie można było jeszcze przewidzieć sukcesji Konstancji na tronie sycylijskim, a zatem pokojowej realizacji „antiquum ius imperii” na Sycylii. Na dworze królewskim w Palermo, zwolennikiem małżeństwa, był arcybiskup Gualtiero z Palermo, któremu sprzeciwiał się przede wszystkim wicekanclerz Matteo di Aiello.

 

Wczesnym latem 1185 r. Wilhelm II Dobry odbył spotkanie w Troi, podczas której wielcy panowie królestwa, w tym Tankred z Lecce, Ruggero di Andria i wicekanclerz Matteo di Aiello, przysięgli, że uznają sukcesję Konstancji w sytuacji, gdy Wilhelm II Dobry zmarł bez bezpośrednich spadkobierców.

 

Latem następnego roku Konstancja opuściła Palermo i udała się do Mediolanu, miejsca wybranego na ślub. Znamienne jest to, że stary antagonista polityki cesarskiej we Włoszech, komuna Mediolanu, poprosiła o zaszczyt zorganizowania ceremonii ślubu. Jest to oczywisty dowód nowego kierunku politycznego Fryderyka Barbarossy przypieczętowanego sojuszem między cesarzem a komuną z 11 lutego 1185 r. Wilhelm II Dobry osobiście towarzyszył Konstancji i jej spektakularnemu orszakowi złożonemu z ludzi, koni i mułów do Salerno. W Rieti Konstancja została powitana, przez cesarską delegację reprezentującą pana młodego, który pozostał w Niemczech, gdzie w Spirze brał udział w pogrzebie matki. W Foligno prawdopodobnie poznała cesarza. Przejeżdżając przez Piacenzę i Pawię (gdzie być może świętowała Boże Narodzenie) Konstancja w końcu przybyła do Mediolanu.

 

 Ślub Konstancji z Henrykiem VI

 

Pierwsza uroczystość weselna odbyła się w Rieti, pierwszym mieście poza granicami Królestwa Sycylii napotkanym po drodze, w obecności cesarskiej delegacji reprezentującej Henryka. Ślub w Rieti, obchodzony 23 sierpnia 1185 r., miał wartość symboliczną i polityczną, ponieważ oznaczał aprobatę Kościoła na ten związek. 27 stycznia 1186 r. ceremonia ślubna została powtórzona w Bazylice św. Ambrożego w Mediolanie z wielką pompą, w obecności Henryka, ale bez udziału papieża. Patriarcha Akwilei Gottfried koronował Henryka VI (nie jest jasne znaczenie tej intronizacji, czy była to korona królestwa Italii?) a Konstancja została koronowana na królową przez niemieckiego biskupa, którego imienia ani siedziby źródła nie podają, ale być może był to arcybiskup Moguncji.

 

 

  

 Bazylika św. Ambrożego w Mediolanie - miejsce ślubu Konstancji i Henryka

 W 1189 r. Wilhelm II Dobry, nie mający bezpośrednich potomków, wskazał ciotkę Konstancję, siostrę ojca i córkę Rogera II, jako swoją spadkobierczynię i zobowiązał szlachtę do złożenia przysięgi wierności, próbując w ten sposób rozwiązać problem niechęci możnych  i duchowieństwa do jej męża Henryka Staufa. 18 listopada 1189 r. w Palermo zmarł Wilhelm II Dobry a Konstancja stała się królową Sycylii, jednak innego zdania byli możnowładcy sycylijscy, którzy królem obwołali jej kuzyna Tankreda z Lecce. 

 Tankred z Lecce, był bratem stryjecznym Wilhelma II Dobrego i naturalnym synem Rogera III księcia Apulii. Jego dziadkiem był Roger II, a ciotką księżniczka Konstancja, tylko rok młodsza od niego. Wybór padł na Tankreda, ponieważ udało mu się zdobyć uznanie jako dowódcy wojskowego i był jedynym męskim potomkiem, choć nieślubnym, normańskiego rodu Hauteville. Co więcej, wykorzystano trudne położenie Staufów. Cesarz Fryderyk Barbarossa był w tym czasie zaangażowany w krucjatę do Ziemi Świętej, i z tego powodu Henryk VI i Konstancja zostali zmuszeni do pozostania w Niemczech, aby pilnować interesów rodu. Odwróciło to ich uwagę od spraw Sycylii. W tej sytuacji w listopadzie 1189 r. Tankred został koronowany w Palermo na króla Sycylii. Papież Klemens III , który nie patrzył przychylnie na jednego władcę z rodu  Staufów w Niemczech i Sycylię, zatwierdził i uznał wybór Tankreda. Nowy król uzyskał poparcie papiestwa, ponieważ poczuło się ono zagrożone perspektywą połączenia korony niemieckiej i sycylijskiej w ręku Staufów. 

 

10 czerwca 1190 r. podczas przeprawy przez rzekę Salef, cesarz Fryderyk Barbarossa spadł z konia i utonął, skutkiem czego Henryk VI stał się władcą Niemiec. W 1191 r., po uporaniu się z kłopotami w Rzeszy, Henryk wraz z Konstancją pojawił się we Włoszech, a papież Celestyn III, następca Klemensa, bez oporu koronował go na cesarza 15 kwietnia. Następnie para cesarska ruszyła na południe i przystąpiła do oblężenia Neapolu. O tym jak bardzo Henrykowi zależało na koronie sycylijskiej świadczy fakt, że pogodził się nawet z największym swoim wrogiem, Henrykiem Lwem z rodu Welfów, który po wygnaniu powrócił do Saksonii i zaczął się w niej umacniać.

 Cesarz był wspierany przez flotę Pizy, zawsze lojalnej wobec władców niemieckich. Jednak sycylijskiej flocie Tankreda udało się pokonać pisańską marynarkę wojenną i armię Henryka, z powodu serii niefortunnych wydarzeń (wśród nich zarazy), została zdziesiątkowane. Król Tankred zdołał również schwytać i uwięzić Konstancję w Salerno. W celu uwolnienia cesarzowej król Sycylii zażądał, aby Henryk zgodził się na warunki porozumienia. Myślał o przekazaniu Konstancji  papieżowi Celestynowi III, który zaoferował się jako pośrednik; podczas podróży do Rzymu konwój został jednak zaatakowany przez garnizon szwabski i uwolniono cesarzową. Jednak w lutym 1194 r. zmarł król Tankred, a jego następcą na tronie sycylijskim został dziewięcioletni syn Wilhelm III wraz z matką-regentką Sybillą di Medania.

W tej sytuacji Henryk VI  powrócił do Włoch i szybko podporządkował sobie królestwo Sycylii. 20 listopada wszedł do Palermo, a 25 grudnia 1194 r. został koronowany na króla Sycylii w katedrze w Palermo, w obecności Sybilli di Medania i małego Wilhelma III, ostatniego męskiego przedstawiciela rodu Hauteville, którego po kilku dniach wysłano do Niemiec.

 

 

Konstancja cesarzowa rzymska i królowa Niemiec, królowa Sycylii

 

 Zwycięstwo Henryka VI nad Tankredem z Lecce

  

 Nieobecna na południu Włoch Konstancja, 26 grudnia 1194 r., jadąc z Niemiec na Sycylię, urodził w Jesi, w środkowych Włoszech, przyszłego cesarza Fryderyka II. Narodziny syna Konstancji były ważne dla sukcesji królestwa Sycylii, ale owiane były plotkami i oskarżeniami: Fryderyk był uważany przez niektórych krytyków za Antychrysta, który, jak głosiła średniowieczna legenda, narodzi się ze starej zakonnicy: Konstancja miała 40 lat w chwili narodzin i, jak powiadano, przed ślubem mieszkała w klasztorze. Co więcej, z powodu zaawansowanego wieku wielu nie wierzyło w ciążę Konstancji. Fakt ten wywołał podejrzenia i spekulacje, do tego stopnia, że rozeszły się pogłoski, że syn nie był prawowitym spadkobiercą cesarstwa. Z tego powodu na środku placu w Jesi, gdzie Konstancja publicznie urodziła, ustawiono baldachim, aby rozwiać wszelkie wątpliwości co do narodzin przyszłego cesarza.

 

 Narodziny Fryderyka II

 

Przeżywszy poród, a także zmarłego wkrótce potem męża.
28 września 1197 r. w Mesynie zmarł Henryk VI, po chorobie zapadłej podczas oblężenia Castrogiovanni. Tajemnicze okoliczności często budziły wątpliwości co do ewentualnego otrucia wyklętego przez samą żonę cesarza. Fakt ten jednak nigdy nie został udokumentowany historycznie.

 Konstancja rządziła królestwem Sycylii wspólnie z 4-letnim synem oraz ze skłóconym i zdradliwym dworem. Królowa, jako inteligentna matka, rozumiała, że aby zabezpieczyć tron dla syna, konieczne było pogodzenie się z Kościołem w celu ochrony Fryderyka po jej śmierci.

  

Dlatego też, oddała swojego syna Fryderyka II pod opiekę papieża Innocentego III i zrzekła się tytułu cesarzowej Świętego Cesarstwa Rzymskiego, ograniczając swoją władzę do Królestwa Sycylii. Władza w Niemczech wpadła w ręce innego Staufa – Filipa szwabskiego, który o tron musiał walczyć z przedstawicielem rodu Welfów, Ottonem IV z Brunszwiku.

 

Konstancja zmarła w wieku czterdziestu czterech lat 27 listopada 1198 r. Została pochowana w katedrze w Palermo w pobliżu sarkofagu jej ojca Rogera II. Mały Fryderyk II, który miał zaledwie 4 lata, stał się jednym z najważniejszych władców w historii Sycylii.