Karol I ksiażę Palatynatu-Zweibrücken-Birkenfeld

 

Karol I hrabia palatyn i książę Zweibrücken-Birkenfeld z dynastii Wittelsbachów był piątym synem Wolfganga i Anny heskiej. Po śmierci ojca w 1569 r., wówczas 8-letni Karol zgodnie z testamentem Wolfganga znalazł się pod opieką wuja hrabiego krajowego Hesji Wilhelma IV Mądrego i dalszego krewnego z rodu Wittelsbachów Ludwika VI hrabiego palatyna i księcia-elektora Palatynatu Reńskiego. Mimo tego, w praktyce młody książę wychowywał się na dworze swojego o 13 lat starszego brata, zagorzałego luteranina Filipa Ludwika w Neuburgu nad Dunajem. Brat zadbał o staranne wychowanie i wykształcenie młodszego brata. W wieku 13 lat Karol został wysłany na dwór równie gorliwego luterańskiego księcia-elektora Saksonii Augusta, gdzie książę poznał i uczył się wspólnie z przyszłym władcą Sansonii Chrystianem I. Nie był to koniec nauki młodego Wittelsbacha, gdyż następnie studiował w Heidelbergu na uniwersytecie swojego dalekiego krewnego i opiekuna Ludwika VI księcia-elektora Palatynatu Reńskiego. Ludwik VI podobnie jak August, był zagorzałym wyznawcą wiary Lutra i zwolennikiem "Księgi Zgody", czyli zbioru ksiąg wyznaniowych Kościoła luterańskiego. Karol okazał się być bardzo pilnym i bystrym uczniem i bardzo szybko awansował na stanowisko lektora uniwersytetu heidelberskiego. W 1584 r. z okazji osiągnięcia pełnoletności przez Karola, jego starszy brat Jan I hrabia palatyn i książę Zweibrücken, zgodnie z postanowieniami testamentu z Meisenheim ich ojca Wolfganga, przekazuje swojemu bratu zweibrückerową połowę tylnego hrabstwa Sponheim. Formalne objęcie rządów nastąpiło 24 sierpnia 1584 r. Zamek Birkenfeld stał się rezydencją księcia Karola I. 23 lutego 1586 r. w Celle Wittelsbach poślubił Dorotę, córkę księcia Luneburga Wilhelma Młodszego. Zła sytuacja ekonomiczna w hrabstwie Sponheim sprawiła, że przez kilka lat Karol I pozostawał w służbie dyplomatycznej szwagra swojej żony, Jerzego Fryderyka Hohenzollerna, margrabiego Ansbach i Kulmbach, śląskiego księcia karniowskiego i administratora Prus Książęcych. Następnie od 1590 r.  pełnił funkcję gubernatora w Ansbach, które stało się jego miejscem zamieszkania. Dzięki służbie u Hohenzollerna Karol zdobył niezbędne środki na rozbudowę swojej rezydencji w Birkenfeld w 1594 r. 6 sierpnia 1591 r. w Ansbach urodził się najstarszy syna i następca, hrabiego palatyna Jerzy Wilhelm. Z tej okazji doszło do wybicia złotej monety okolicznościowej. Jeszcze w tym samym roku Karol dokonał serii wizyt, mających na celu ujednolicenie nauczania i obrzędów kościelnych w Trarbach i Birkenfeld na podstawie wyznania augsburskiego. Dzięki temu Birkenfeld stał się luterańską enklawą między katolickim arcybiskupstwem-elektoratem Trewiru a kalwińskim księstwem Zweibrücken jego starszego brata Jana I, który w 1588 r. dokonał konwersji z wiary luterańskiej na kalwinizm. To w sposób znaczący pogorszyło relację między braćmi. 

 

 Karol I hrabia palatyn i książę Zweibrücken-Birkenfeld z dynastii Wittelsbachów

 

W 1594 r rodzina książęca na stałe powróciła do Birkenfeld i tutaj urodził się drugi syn Fryderyk.  W tym czasie rozpoczęła się rozbudowa książęcej rezydencji w Birkenfeld. Powstał okazały renesansowy zamek, który niestety nie dotrwał do naszych czasów. Karol zdobył reputację znakomitego dyplomaty i polityka. W 1595 r. w Kastellaun Wittelsbach zawarł z margrabią Badenii Edwardem Fortunatem traktat na temat podziału tylnego hrabstwa Sponheim. Hrabia palatyn Karol otrzymał posiadłości Birkenfeld, Allenbach i Fraunberg, margrabia Edward Fortunat resztę hrabstwa do wyłącznej administracji. Dzięki temu Wittelsbach zapewnił swojemu księstwu bezpieczeństwo polityczne i zabezpieczył je przed katolickimi margrabiami Badenii. Poprzez surowy system kościelny hrabia palatyn próbował bronić suwerenności swojego państwa, jako enklawy luterańskiej, przed wpływami kalwińskich i katolickich sąsiadów. Karol I okazał się być dobrym władcą broniącym swój lud i wiarę.

 

 Księstwo Zweibrücken-Birkenfeld (kolor czerwoni i czerwono-biały)

    

Najważniejszą cechą hrabiego palatyna Karola I nie było bynajmniej jego bojowe usposobienie, mimo, że wiedział, jak skutecznie bronić mieszkańców swojego małego księstwa. Wittelsbach był bardziej znany ze swojej umiejętności czytania i pisania, książę był dobrze wykształcony i znał języki. Książę stworzył bibliotekę zwaną dziś Bibliotheca Bibontina. Obok kazań pogrzebowych wygłoszonych na jego pogrzebie, to właśnie biblioteka jest najważniejszym autentycznym świadectwem działalności księcia Karola I. Biblioteka obejmuje nie tylko podstawą luterańską literaturę teologiczną, taką jak liczne wspaniałe wydania Biblii i pism reformatorów protestanckich, ale także najważniejsze współczesne broszury teologiczne i literatura, którą książę uważał za podstawową dla pastorów. I tak w latach 1569-1573 książę otrzymał w prezencie swoje pierwsze książki, głównie teologiczne. Po 1573 r. rozbudował swój księgozbiór na saskim dworze elektorskim poprzez zakup i hojne dary dzieł teologicznych i literackich. Podczas studiów i lektoratu w Heidelbergu, jego biblioteka została powiększona o literaturę prawniczą, prawdopodobnie w ramach przygotowań do przyszłych rządów w księstwie. W 1585 r. Karol I otrzymał od księżnej elektorowej saskiej Anny duńskiej cenne 11-tomowe wydanie niemiecko-łacińskiej Biblii. W 1586 r. doszło do znacznej rozbudowy książęcego księgozbioru poprzez zakup książek na targach we Frankfurcie nad Menem. W 1597 r. przejął w spadku cześć biblioteki swojego starszego brata Fryderyka hrabiego palatyna i księcia Palatynatu-Zweibrücken-Vohenstrauss-Parkstein. W ten oto sposób książę Karol I stworzył bardzo cenną bibliotekę a on sam był jednym z najbardziej wykształconych władców swoich czasów. Motto tego Wittelsbacha wiele mówi o jego życiu i działalności: "Sprawiedliwość wywyższa lud - bądź mądry i cierpliwy w mowie i milczeniu, kto jest mądry i cierpliwy ostatecznie zwycięży".

 

 

Biblia to prezent od opiekuna Karola, hrabiego krajowego Hesji Wilhelma IV Mądrego, dla 13-letniego Wittelsbacha. Wpływ hrabiego krajowego Hesji, elektora saskiego Augusta, a także najstarszego brata Karola, Filipa Ludwika z  Neuburga, zapewnił później zdecydowanie luterański charakter księcia na Birkenfeld.

 

Książę Karol zmarł 16 grudnia 1600 w Birkenfeld. Pozostawił po sobie nieletnich synów, nad którymi opiekę przejęli jego dwaj bracia – Filip Ludwik z Neuburga i Jan I z Zweibrücken. Po wygaśnięciu głównej linii Zweibrücken, potomkowie Karola I, najmłodszego syna księcia Wolfganga, mieszkającego w Birkenfeld, przejęli władzę nad Palatynatem-Zweibrücken. W ten sposób Karol I stał się również protoplastą bawarskiej rodziny królewskiej.

 

 

Kościół w Meisenheim miejsce spoczynku Karola I oraz jego renesansowe epitafium w tej świątyni