Małgorzata I królowa i pani Danii, Szwecji i Norwegii

 

Dziś nie wypada nie wspomnieć o jednej z najpotężniejszych kobiet średniowiecznej Europy. Małgorzata I była regentką duńsko-norwesko-szwedzką, królową Norwegii. Była najmłodszą córką króla Danii Waldemara IV Odnowiciela i królowej Jadwigi szlezwickiej. Małgorzata I jest uważana za jednego z najważniejszych władców średniowiecznej Danii. Jej imię jest przede wszystkim związane z powstaniem Unii Kalmarskiej, która zdeterminowała skandynawskie dzieje w  następnym stuleciu.

Mając zaledwie sześć lat, Małgorzata została zaręczona w 1359 r. z 18-letnim królem Norwegii Haakonem VI Magnussonem, synem szwedzko-norweskiego króla Magnusa II (VII) Erikssona "Smeka". Ślub odbył się w Kopenhadze 9 kwietnia 1363 r. Po śmierci swojego brata król Haakon VI Magnusson został również mianowany przyszłym królem w Szwecji, ale wkrótce po ślubie szwedzka szlachta zdetronizowała Magnusa II (VII) Erikssona i zamiast niego powołała na króla Szwecji jego siostrzeńca Albrechta III meklemburskiego.

Mała królowa-dziecko została zabrana do norweskiego zamku królewskiego Akershus, a Merete Ulfsdatter została jej nadworną nauczycielką. Merete była córką Święta

Brygida szwedzka z Vadstena, co wiązało się z silną więzią z zakonem Brygidek. W 1370 r. Małgorzata urodziła syna Olafa, który był jedynym dzieckiem pary królewskiej.

Kiedy Waldemar IV Założyciel zmarł w 1375 r. żaden jego syn nie został powołany na tron ​​duński. Jego syn, Krzysztof, zmarł dziesięć lat wcześniej. W 1371 r. król Danii Waldemar IV Założyciel i książę Meklemburgii-Schwerin Albrecht II Wielki zawarli układ o zapewnieniu swojemu wspólnemu wnukowi Albrechtowi IV następstwa duńskiego tronu. Albrecht IV był jedynym synem księcia meklemburskiego Henryka III i królewny duńskiej Ingeborgi, najstarszej córki Waldemara IV Założyciela. Duński parlament nigdy nie zatwierdził porozumienia. 24 października 1375 r. na zamku Gurre w pobliżu dzisiejszego Helsingör zmarł Waldemar IV Założyciel. Ale ani Duńczycy, ani Rada Państwa Danii pod przewodnictwem drosta Henninga Podebuska nie chciały Albrechta IV jako króla. Miasta hanzeatyckie również nie były zachwycone. Księstwa pomorscy i książęta Saksonii-Lauenburganie również nie chcieli mieć za sąsiada supermocarstwa Meklemburgii. Zamiast tego wybór padł na zaledwie pięcioletniego Olafa z jego matką Małgorzatą jako opiekunką. Po gorączkowej walce o władzę pięcioletni Olaf został wybrany na króla Danii jako Olaf II z rodzicami jako opiekunami. W 1380 r. Haakon VI Magnusson zmarł, a jego następcą został jego dziesięcioletni syn, jako Olaf IV, dzięki czemu Małgorzata nagle stała się prawdziwym władcą w Danii i Norwegii.

 

 Małgorzata I
 

 

Pierwszym ważnym zadaniem, przed którym stanęła Małgorzata, była kwestia posiadania Skanii przez miasta hanzeatyckie. Zgodnie z pokojem z zawartym w 1370 r. w Strzałowie region miał powrócić do Danii w 1385 r., ale duże wpływy z m.in. dużego rynku śledzia sprawił, że stało się bardzo wątpliwe czy porozumienie będzie przestrzegane. Jednym ze środków nacisku, które wybrała Małgorzata i duńska Rada Państwa, było wysłanie regularnej floty pirackiej, która plądrowała statki miast hanzeatyckich. Taktyka się powiodła i Skania wróciła do Danii. Spokój w południowej Jutlandii został również zapewniony na długi czas, kiedy w 1386 r. Małgorzata nadała hrabiemu Holsztynu Gerhardowi VI księstwo Szlezwiku.

W 1387 r. prawie 17-letni król Olaf zmarł na zamku Falsterbo, a tym samym podstawa władzy Małgorzaty w Danii i Norwegii zniknęła. Zaledwie tydzień po śmierci syna, Małgorzata została na zjeździe możnych królestwa w Lundzie mianowana „Urzędniczką, mężem i opiekunem bardzo bogatej Danii” - tytuł, który nie miał sobie równych. Wybór, które wkrótce nastąpiły w Norwegii pod podobnym tytułem, z biegiem czasu był oceniany bardzo różnie. Niektórzy postrzegali to jako naturalną konsekwencję wydarzeń, podczas gdy inni uważali to prawie za zamach stanu. W każdym razie i tym razem siostrzeniec Małgorzaty, Albrecht IV meklemburski, został pominięty.

W Szwecji przeciwko królowi Albrechtowi III meklemburskiemu wybuchł otwarty bunt. W tajnych negocjacjach szwedzka szlachta zaproponowała przekazanie władzy Małgorzacie, a w 1388 r. została okrzyknięta tym samym tytułem w Szwecji, co w Danii i Norwegii. W następnym roku doszło do bitwy pod Falköping, w której Albrecht i jego syn zostali schwytani, co było decydującym momentem dla jej faktycznego przejęcia władzy w Szwecji.

W kolejnych latach Małgorzata starała się uporządkować chaotyczne stosunki wewnętrzne, m.in. poprzez wydanie szeregu rozporządzeń w Danii i Szwecji, które znacznie ograniczyły władzę szlachty, w tym zakaz budowy prywatnych zamków.

Wraz z zawarciem unii kalmarskiej w 1397 r. królestwa nordyckie zostały połączone w zjednoczonej monarchii, która jednak zachowała ustawodawstwo poszczególnych królestw. Ponadto związek obejmował dużą część dzisiejszej Finlandii, która była integralną częścią imperium szwedzkiego. Bardzo ważnym wydarzeniem była koronacja ok. 15-letniego przybranego syn Eryka VII Pomorskiego z dynastii Gryfitów, który jako prawnuk Waldemara IV Założyciela również należał do duńskiej rodziny królewskiej. Nie ma jednak wątpliwości, że Małgorzata aż do swojej śmierci utrzymywała niemal autokratyczną władzę. Świadczą o tym m.in. zachowany pismo instruktażowe do Eryka Pomorskiego z 1404/05 r. w związku z jego podróżą po Norwegii.

 

 Państwa tworzące tzw. Unię Kalmarską

 

28 października 1412 r. Małgorzata zmarła we Flensburgu, gdzie starała się stłumić nowe niepokoje w Szlezwiku i Holsztynie. Jej ciało zostało przewiezione do kościoła w Sorø, ale w następnym roku zostało przeniesione do katedry w Roskilde przez jej najbliższego doradcę, biskupa Pedera Jensena Lodehata . Tutaj odbył się jej pogrzeb, który był wielką uroczystością kościelną. Wykonano nagrobek z alabastrową figurą królowej naturalnej wielkości. Sarkofag został wzniesiony w 1423 r. 

 

 Sarkofag Małgorzaty I

 

 Małgorzata I jest oceniana bardzo różnie. W starszych opracowaniach jest bardzo idealizowana jako bezinteresowna młoda królowa, która po śmierci syna przejęła rządy, by ratować kraj. Teraz ten obraz jest bardziej złożony. Należy sobie uświadomić, że działania Małgorzata wynikały w dużej mierze z jej silnych osobistych ambicji posiadania władzy. W połączeniu z dużymi zdolnościami politycznymi i świadomością sytuacji, pozwoliło jej to przekroczyć granice, które zwykle w średniowieczu wykluczały kobiety z obejmowania wyższych stanowisk, stąd też tak mało w dziejach Europy władców-kobiet.

Filip VI de Valois zostaje królem Francji

 

Od 25 grudnia 1327 r. Karol IV Piękny król Francji i Nawarry był chory i przykuty do łóżka.  Według relacji kronikarza Jana Lebela umierający król chciał, aby jego brat stryjeczny  Filip hrabia Valois, Maine i Andegawenii przejął regencję podczas małoletności nowego króla. Jednak jest on jedynym, który donosi o tym fakcie więc wiarygodność tego przekazu jest niska. Królowa Joanna d'Évreux była w tym czasie w brzemienna i liczono na to, że urodzi syna (zapewne liczono na syna-pogrobowca tak jak to miało miejsce w 1316 r.). Natomiast w sytuacji, gdyby urodziła córkę, Filip de Valois miał stać się nowym królem Francji. Prawdopodobnie wola króla nie została od razu wypełniona, ponieważ kwestia następstwa tronu została rozwiązana dopiero po jego śmierci. Istnieje jednak akt wysłany do Kancelarii Paryskiej i datowany na styczeń 1328, a więc przed śmiercią Karola IV Pięknego, w której Filip de Valois nazywany jest regentem Francji. Sugerowałoby to, że brat stryjeczny króla sprawował już urząd regenta podczas choroby króla. Karol IV Piękny zmarł 1 lutego 1328 r., a jego ciało złożono w opactwie Maubuisson. 1 kwietnia 1328 r. królowa-wdowa Joanna urodziła córkę, Blankę. Wobec braku potomka płci męskiej głównej linii dynastii Kapetyngów powstało pytanie, kto zostanie nowym królem.

 

Karol IV Piękny król Francji i Nawarry i jego druga żona Maria luksemburska

 

 Do tej pory wszyscy królowie mieli synów, którzy zastępowali swoich ojców. Dopiero w 1316 r. nastąpił precedens o którym była już mowa kilka postów wcześniej, kiedy to po śmierci Jana I Pogrobowca na tron wstąpił jego stryj Filip V Wysoki, z pominięciem praw siostry zmarłego króla, Joanny Małej z Nawarry. Dzięki  temu Filip V Wysoki w 1316 r., a następnie Karol IV Piękny w 1322 r. wstępowali na tron. 

 

 Joanna II Mała z Nawarry, córka Ludwika X Kłótliwego

 

Po śmierci Karola IV Pięknego w 1328 r. pojawiło kilku pretendentów do tronu Francji: regent Filip de Valois, na podstawie prawa najbliższego męskiego krewnego, był najbliższym bratem stryjecznym Karola  IV Pięknego; kolejnym pretendentem był Filip d'Évreux, który również był najbliższym bratem stryjecznym Karola IV Pięknego oraz mężem Joanny Małej, kwestionowanej córki Ludwika X Kłótliwego, i powoływał się na jej prawa do królestwa Nawarry, hrabstw Szampanii i Brie. Kolejnym liczącym się pretendentem był Edward III król Anglii, który jako syn Izabeli francuskiej, córki Filipa IV Pięknego mógł wysunąć swoje roszczenia, wszak był siostrzeńcem zmarłego Karola IV Pięknego. Córki Filipa V Wysokiego i Karola IV Pięknego powstrzymały się od zgłoszenia roszczeń do tronu, ale warto o nich wspomnieć.

Księżna Joanna burgundzka, córka Joanny II burgundzkiej i Filipa V Wysokiego, nie zgłosiła swoich roszczeń do korony w imieniu pięcioletniego syna Filipa burgundzkiego, i wsparła prawa Filipa de Valois. W 1330 r. wzrosła pozycja Małgorzaty burgundzkiej, młodszej siostra poprzedniej, która właśnie urodziła syna Ludwika II hrabiego Flandrii. Jednak nie zgłosiła roszczenia w imieniu swojego nowo narodzonego syna. Pozostałe córki Filipa V Wysokiego, Izabela i Blanka nie miały potomków, podobnie, jak córki Karola IV Pięknego, Maria i Blanka.

 

 Sukcesja tronu francuskiego w XIV wieku

 

Wszyscy pretendenci, którzy opierali swoje roszczenie do tronu na pochodzeniu z rodu Kapetyngów po kądzieli, zostali wykluczeni z ubiegania się o tron. Argumentowano to faktem, że kobieta, która nie ma prawa wstąpić na tron, nie może również przekazać tego prawa swoim potomkom. Oparto się tutaj na niedawno stworzonym precedensie z roku 1316 r., dzięki któremu parowie Francji i możni królestwa ustalili, że tron powinien przejść w ręce bocznej męskiej linii rodu Kapetyngów.

Jednak ta ustalona zasada sukcesji została zakwestionowana przez króla Anglii i stała się jedną z głównych przyczyn wybuchu wojny stuletniej. Dodatkowo podważała ona zasadność praw i roszczeń Joanny II z Nawarry. W przypadku obowiązywania zasady bezpośredniego przekazywania korony z córki króla na jej syna, Filip burgundzki, wnuk Filipa V Wysokiego, miał pierwszeństwo przed Edwardem III w kolejce do tronu w chwili śmierci Karola IV Pięknego.

Wprowadzenie zasady dziedziczenia tronu po kądzieli byłoby również źródłem konfliktu, w sytuacji, gdy syn młodszej córki króla przejąłby tron, a jej najstarsza siostra po tej dacie urodziłaby syna, któremu nowo powołany król powinien zwrócić koronę pomimo swojej wcześniejszej koronacji. Taki delikt mógł powstać w 1332 r. wraz z narodzinami Karola II Złego króla Nawarry i hrabiego d'Évreux, któremu w takiej sytuacji koronę powinien zwrócić Filip VI de Valois.

W tej sytuacji Rada Parów Francji i jej prawnicy oraz możnowładcy musieli zbadać, kto może objąć tron po zmarłym Karolu IV Pięknym. Czy prawo do tronu Kapetyngów można przekazać kobiecie lub osobie, która rości sobie prawo do tronu dzięki pochodzeniu od Kapetyngów poprzez matkę? Czy może tron należy się któremuś z braci stryjecznych zmarłego króla?

Królowa Izabela francuska miała wówczas obrzydliwą reputację. Nazywano ją  „Wilczycą z Francji”, która wraz z angielskimi baronami wystąpiła przeciwko swojemu mężowi, królowi Edwardowi II, którego pokonano, schwytano, pozbawiono tronu i zamordowano. Po śmierci męża nie ukrywała się ze swoim kochankiem-królobójcą, Rogerem Mortimerem. Wydarzenia te były dobrze znane we Francji. Poza tym jej syn Edward III był z francuskiego punktu widzenia cudzoziemcem, a ponadto Plantagenetem, który w tym czasie liczył 16 lat i znajdował się pod opieką matki. Parowie nie chcieli, aby obcy władca przejął tron.

Królowa Anglii udowadniała, że jej syn Edward III, jako wnuk Filipa IV Pięknego i, siostrzeniec królów Ludwika X Kłótliwego, Filipa V Wysokiego i Karola IV Pięknego, ma pierwszeństwo do objęcia tronu francuskiego przed Filipem de Valois, Filipem d'Évreux i Joanną II Małą. 

 

Koronacja Edwarda III na króla Anglii  

 

Przy czym "Wilczyca z Francji" pominęła jeden szalenie istotny szczegół. Skoro jako kobieta, mogła przekazać swoje prawo do korony synowi, mimo tego że nie mogła sama na nim zasiąść, to w tej sytuacji również córki Ludwika X Kłótliwego, Filipa V Wysokiego i Karola IV Pięknego mogły przekazać to prawo swoim synom. W związku z powyższym pierwszeństwo miała Joanna burgundzka, najstarsza córka Filipa V Wysokiego, i jej syn Filip burgundzki. A co istotne i za razem wręcz groteskowe, gdyby na tej podstawie Filip burgundzki zasiadł na tronie, to już parę lat później w 1332 r. musiałby zmierzyć się z jakże słusznymi roszczeniami do tronu nowo narodzonego Karola II Złego d'Évreux, który był wnukiem najstarszego syna Filipa IV Pięknego Ludwika X Kłótliwego.

Po prostu Izabela celowo zapomniała, że jej bracia nie umarli bez potomstwa, ale tylko bez męskich dziedziców. Tak więc, jeśli uznano by prawo po kądzieli do dziedziczenia tronu, to nie Izabela królowa Anglii była prawowitą dziedziczką zmarłego króla, ale najstarsza córka Karola IV Pięknego jako bezpośredni potomek władcy.

Jednak nikt z parów Francji nie brał pod uwagę praw jednej z córek trzech ostatnich królów z rodu Kapetyngów. Uznanie prawa kobiet do dziedziczenia tronu byłoby de facto uznaniem, że wstąpienie na tron Filipa V Wysokiego i Karola IV Pięknego były niczym innym jak uzurpacją ze szkodą dla Joanny Małej, córki Ludwika X Kłótliwego i jak już wyżej wskazano i jej syna Karola II Złego d'Évreux.

Parowie Francji nie chcieli ryzykować oddania tronu bękartowi. Zamiast proponować jedną z córek Filipa Wysokiego lub Karola Pięknego, aby uniknąć niekończących się sporów prawnych, zdecydowano, że kobiety są wykluczone z sukcesji tronu francuskiego.

Dzięki takiej interpretacji zasad dziedziczenia Filip de Valois, pierwszy brat stryjeczny Karola IV Pięknego, został królem Francji na podstawie zasady męskiej primogenitury pod imieniem Filipa VI. Przywrócił Nawarrę, do której nie mógł sobie rościć praw, prawowitej spadkobierczyni Joannie II Małej, która poślubiła w 1318 r. brata stryjecznego swojego ojca Filipa hrabiego d'Évreux, Longueville, Angoulême i Mortain oraz teraz już króla Nawarry pod imieniem Filipa III.

 

 Koronacja Filipa VI de Valois na króla Francji

 Filip III d'Évreux składa hołd Filipowi VI de Valois

Edward III składa hołd Filipowi VI de Valois

Spotkanie Edwarda III z Filipem VI de Valois