Sejm trzebiatowski 1534 r.

 

Idee ruchu reformacyjnego postępowały bardzo szybko na Pomorzu Zachodnim, podobnie jak w innych częściach północnej Rzeszy. Nowa wiara uzyskała dużą grupę wyznawców wśród mieszkańców miast pomorskich. W tym miejscu dobrze jest przypomnieć o kontaktach Gryfitów z Marcinem Lutrem. W 1518 r. Bogusław X Wielki wysłał swojego syna Barnima IX na studia do Wittenbergi. Młody książę miał w przyszłości zostać biskupem kamieńskim. To właśnie tutaj Barnim poznał Marcina Lutra, który na uniwersytecie prowadził wykłady. Młody Gryfita stał się gorącym zwolennikiem teologa. W 1519 r. książę pojechał do Lipska na dysputę teologiczną między Lutrem a Eckiem. Barnim IX po powrocie do ojczyzny, sprzyjał luteranizmowi. Co ciekawe, w lutym 1521 r. Bogusław X Wielki w drodze na Sejm Rzeszy w Wormacji zatrzymał się w Wittenberdze, gdzie spotkał się z Marcinem Lutrem. Na Sejmie w Wormacji potępiono naukę Lutra a kaznodzieję skazano na banicję. Następnie w 1523 r. Bogusław X Wielki ponownie w drodze na Sejmie Rzeszy, tym razem w Norymberdze, zatrzymał się wraz z synem Jerzym i nowym biskupem kamieńskim Erazmem Manteufflem w Wittenberdze. Tym razem książę wysłuchał kazania Marcina Lutra a nawet wyspowiadał się u księdza. Mimo tego Bogusław X Wielki i jego syn Jerzy wspierali biskupa kamieńskiego w walce z protestantyzmem. Ruch reformacyjny wspierał burmistrz Szczecina Jan Stoppelberg, dzięki któremu do miasta w 1523 r. przybył pierwszy luterański kaznodzieja Paweł von Rode. W tym samym roku zmarł Bogusław X Wielki a władzę w księstwie przejęli jego synowie - Jerzy I i Barnim IX Stary. Rozwoju nowych prądów religijnych na Pomorzu Zachodnim nie dało się już zatrzymać. Wyznawcy Lutra zdobyli przewagę w Szczecinie, Strzałowie czy też Słupsku, w którym nawet doszło do tumultów. W Stargardzie mieszczanie znieważyli przybyłego do miasta biskupa kamieńskiego - obrzucono go wyzwiskami i błotem. Jerzy I próbował bronić katolicyzmu. W 1527 r. Sejm Pomorski zwołany w Szczecinie odmówił przyjęcia postanowień Sejmu Rzeszy ze Spiry, zasłaniając się wolnością w sprawach religijnych i sumienia, argumentując, że w tych sprawach odpowiadają przed Bogiem a nie cesarzem Karolem V Habsburgiem. 

Barnim IX Stary książę szczeciński zainicjował rozstrzygnięcie spraw religijnych na Pomorzu Zachodnim. W liście z 27 lipca 1534 r. stary książę zaprosił swojego bratanka Filipa I księcia wołogoskiego do omówienia spraw religijnych na spotkanie w Kamieniu Pomorskim. 24 sierpnia książęta spotkali się i szybko zgodzili się na zwołanie parlamentu stanowego w Trzebiatowie na dzień 13 grudnia, gdzie wszystko miało zostać rozstrzygnięte.

 

 Filip I książę wołogoski

 

W dniu 13 grudnia 1534 r.  w Kaplicy Świętego Ducha w Trzebiatowie zebrał się Sejm stanowy. Zaproszono na jego obrady biskupa kamieńskiego Erazma Manteuffela, przedstawicieli opactw, szlachtę, przedstawicieli miasta oraz ewangelickich przedstawicieli miast: Christiana Ketelhut z Stralsundu, Pawła vom Rode ze Szczecina, Jana Knipstro z Greifswaldu, Hermana Riecke ze Stargardu, Jakuba Hogensee ze Słupska i kolegę Marcina Lutra, Jana Bugenhagena, pochodzącego z Pomorza protestanckiego teologa i kaznodzieję.

Obradom Sejmu przewodniczyli książęta pomorscy Barnim IX Pobożny i Filipa I Pobożny.

Jednak Sejm stanowy poniósł klęskę ze względu na opór szlachty i duchowieństwa, stanowiących większość wśród obradujących. Sejm został zerwany przez większość katolicką - biskupa, członków kapituły kamieńskiej, prałatów, posłów reprezentujących miasta i część szlachty pomorskiej. Książęta nie posłuchali głosu większości i korzystając ze swoich przywilejów ogłosili publicznie swoją konwersję na protestantyzm i utworzenie pomorskiego kościoła państwowego. Przyjęcie reformacji przez władców oznaczało natychmiastowe podporządkowanie się tej decyzji przez wszystkich sejmujących. Działanie książąt pomorskich należy określić jako swego rodzaju "zamach stanu", gdyż wbrew woli swoich poddanych zmienili religię panującą na Pomorzu Zachodnim. Janowi Bugenhagenowi zlecono opracowanie przepisów kościelnych dla Księstwa Pomorskiego. Nie zostało to jednak oficjalnie wprowadzone w życie. Bugenhagen kontynuował w 1535 r. wizytacje w oparciu o model saski. Jednak książęta pomorscy musieli działać delikatnie ale i stanowczo. Opozycja katolicka była silna i mogła zwrócić się o interwencję z zewnątrz. W tym czasie elektorem brandenburskim był Joachim I Nestor, katolik i zatwardziały przeciwnik reformacji. Mógł on wykorzystać problemy wewnętrzne Gryfitów, aby na nowo poruszyć kwestię brandenburskiej zwierzchności nad Pomorzem Zachodnim. Bardzo silnym i wpływowym politykiem w Rzeszy był brat Joachima I Nestora, Albrycht Hohenzollern, który był arcybiskupem elektorem Moguncji, arcybiskupem Magdeburga i biskupem Halberstadt. Miał on również wpływy w Rzymie, był kardynałem. Na szczęście dla Gryfitów Hohenzollernowie wykazywali dość pasywną postawę, a w 1535 r. zmarł stary elektor. Jego miejsce zajął jego syn Joachim II Hektor, który sprzyjał luteranizmowi, na który w końcu przeszedł w 1539 r. Wielkie zagrożenie stwarzał książę meklemburski na Gustrow Albrecht VII Piękny. Bardzo ambitny władca i gorliwym katolik, który w 1535 r. próbował zdobyć koronę duńską a nawet opanował Kopenhagę. Nieco później w latach 1542-1543 próbował sięgnąć po koronę szwedzką. Ingerował w wewnętrzne sprawy Pomorza Zachodniego, wspierając katolickiego biskupa kamieńskiego Erazma Manteuffela. Jednak książę meklemburski nie zdecydował się na interwncję zbrojną. Po pierwsze ze względu na kosztowną politykę skandynawską a po drugie od zachodu szachował go jego własny brat Henryk V Zgodny, książę meklemburski na Schwerin, gorący zwolennik reformacji. 

 

 Barnim IX Pobożny (Stary) książę szczeciński

 

Reformację na Pomorzu stopniowo wprowadzali znani protestanci, tacy jak Paweł von Rode i Jan Knipstro. Po śmierci biskupa kamieńskiego w 1544 r. droga do wprowadzenia reformacji była całkowicie otwarta. Po tym, jak Jan Bugenhagen odmówił, Bartholomaeus Suawe objął funkcję nowego biskupa kamieńskiego.

W tym okresie w całym Księstwie Pomorskim istniało 45 fundacji kościelnych i klasztorów, które nie licząc biskupstwa kamieńskiego stanowiły 1/6 dóbr ziemskich. Samo biskupstwo kamieńskiego stanowiło 1/6 posiadłości ziemskich w księstwie a co za tym idzie, wszystkie dobra kościelne na Pomorzu stanowiły 1/3 posiadłości ziemskich. Przejście na wiarę Lutra, oznaczało sekularyzację i konfiskatę tych dóbr na rzecz książąt z rodu Gryfitów. Był to niezły kąsek dla ubogich i zadłużonych władców Pomorza Zachodniego. W tym miejscu należy wspomnieć, że przejęcie dóbr kościelnych i ich sekularyzacja sprawiły, że dochody księstw pomorskich w latach 1532-1541 wzrosły o 95%(!). Przyjęcie wiary Lutra zbliżyło książąt pomorskich do innych protestanckich książąt północnoniemieckich takich jak Wettinów saskich czy też Hohenzollernów brandenburskich i Askańczyków anhalckich. 27 lutego 1536 r. w Torgau Filip I poślubił Marię, córkę elektora Saksonii, dzięki czemu znacząco wzrosła pozycja Gryfitów w regionie. Ślubu udzielił sam Marcin Luter. Następnie książęta pomorscy przystąpili do protestanckiego związku szmalkaldzkiego.