Kazimierz książę Czartoryski - początki Familii Czartoryskich

 

Kazimierz książę Czartoryski na Klewaniu i Żukowie. Był synem Michała Jerzego Czartoryskiego i Joanny Olędzkiej.

 

Kazimierz książę Czartoryski  był zwolennikiem partii francuskiej w Polsce, pozostawał pod wpływem swej żony Izabeli Elżbiety z Morsztynów i swego teścia Jana Andrzeja Morsztyna polityka i poety barokowego. W latach 1696-1697 podczas bezkrólewia opowiadał się za kandydaturą Franciszka Ludwika de Bourbon, księcia de Conti na króla Polski. Opcja profrancuska przegrała i królem został Fryderyk August I, książę-elektor saski panujący w Rzeczypospolitej jako August II Mocny.

 

Kazimierz książę Czartoryski  

 

Nowy król dążył do wzmocnienia swojej władzy królewskiej w Polsce i wprowadzenia dziedziczności tronu w obrębie swojego rody Wettinów. August II próbował zrealizować swe zamiary wszelkimi możliwymi sposobami. Składał rozmaite obietnice Prusom (w tym m.in. tzw. sprawa elbląska), rozbudzał wśród szlachty namiętności religijne (surowe rozprawienie się z protestantami w Toruniu w 1724 roku), organizował własne stronnictwo dworskie i wynosił do zaszczytów i godności ubogie rodziny szlacheckie. W 1699 r. Kazimierz Czartoryski został przez króla Augusta II mianowany podczaszym wielkim litewskim. Było to wpisane w politykę króla, mającą na celu wzmocnienie swojej pozycji w Rzeczpospolitej i związanie ze sobą dotychczasowych zwolenników francuskiego księcia Conti. Jednak już w 1706 r. Kazimierz książę Czartoryski opowiedział się po stronie Karola XII króla Szwecji oraz detronizacji Augusta II i królewskiej elekcji Stanisława Leszczyńskiego. Książę Czartoryski za swoją lojalność wobec nowego króla Polski w 1707 r. otrzymał stanowisko podskarbiego wielkiego litewskiego. W 1709 r., po klęsce Stanisława Leszczyńskiego i Karola XII pod Połtawą, do Polski wrócił August II Sas, który pozbawił Czartoryskiego stanowiska podskarbiego i przywrócił na wcześniej zajmowany urząd podczaszego. Triumfujący król nie chciał zrażać do siebie wrogich i w obecnej sytuacji upokorzonych magnatów. Następnie w latach 1712-1724 Kazimierz książę Czartoryski był podkanclerzym litewskim, a od 1724 kasztelanem wileńskim. Natomiast Stanisława Poniatowskiego dotychczas wiernego stronnika Szwedów i obalonego Leszczyńskiego przywrócił do łask, zwrócił skonfiskowany majątek i mianował podstolim wielkim litewskim.

Kazimierz książę Czartoryski przystosowujący się do okoliczności dla doraźnych osobistych korzyści przechodząc z obozu Leszczyńskiego do Augusta II Mocnego kierował się zimną kalkulacją polityczną i interesem swojego rodu. Ta na pozór ugodowa postawa księcia-oportunisty opłaciła się, gdyż pozwoliła Czartoryskim zachować majątki i nawet wzmocnić swoją pozycję polityczną w państwie polsko-litewskim.

16 września 1720 w kościele św. Jana w Warszawie Konstancja księżniczka Czartoryska, córka Kazimierza, poślubiła Stanisława Poniatowskiego.

Dzięki sprytnemu rozdawnictwu urzędów oraz prowadzeniu tzw. „łagodnej polityki” król August II Mocny przyczynił się do powstania silnego obozu proreformatorskiego, zwanego „Familią”, złożonego m. in. z członków rodu Czartoryskich i Poniatowskich. Okazało się, że to właśnie „Familia” Czartoryskich zaczęła odgrywać kluczową rolę w Rzeczypospolitej czasów saskich.

 

 Kazimierz książę Czartoryski 

 

W zamierzeniach dworu królewskiego „Familia” miała się stać podporą rządów Wettinów w państwie polsko-litewskim. Wiązało się to z otrzymywaniem ze strony króla urzędów oraz królewszczyzn, ale również małżeństwem.

Niebawem osoby obdarzone łaską króla miały się wykazać poparciem dla niego. W 1726 roku w trakcie poważnej choroby Augusta II, przywódcy „Familii” deklarowali poparcie dla planu elekcji syna polskiego króla, podpisując stosowne zobowiązanie.

Starszy  z  synów księcia,  Michał  Fryderyk, zdobywał doświadczenie polityczne u boku pierwszego ministra króla Augusta II, Jakuba Henryka Flemminga. 30 października 1726 r. Kazimierz Czartoryski umocnił pozycję swojego rodu na dworze królewskim przez małżeństwo swojego syna Michała Fryderyka z Eleonorą Moniką Waldstein krewną  pierwszego ministra Flemminga.

W 1731 r. doszło do zawarcia związku małżeńskiego pomiędzy Augustem Aleksandrem Czartoryskim a Marią Zofią Denhoffową z Sieniawskich, będącą jedyną córką i dziedziczką Adama Sieniawskiego oraz wdową po Stanisławie Denhoffie. Dzięki temu małżeństwu Czartoryski z dnia na dzień stał się najbogatszą osobą w Rzeczypospolitej oraz jedną z najbogatszych osób w ówczesnej Europie.

Małżeństwo było aranżowane przez samego króla Augusta II. Już wkrótce bo jeszcze w tym samym 1731 r. August Aleksander Czartoryski został wojewodą ruskim, a jego szwagier Stanisław Poniatowski wojewodą mazowieckim, zaś w 1732 r. zaprzyjaźniony z „Familią” jego kuzyn Franciszek Bieliński został marszałkiem nadwornym koronnym. Reformatorskie inicjatywy króla i „Familii” były jednak torpedowane przez propruskie stronnictwo Potockich, uciekające się do permanentnego zrywania sejmów (np. w 1729, 1730, 1732). Król August II Mocny zmarł na Zamku Królewskim w Warszawie o 4 nad ranem w nocy z 31 stycznia na 1 lutego 1733 r.

„Familia” w trakcie wolnej elekcji zawarła porozumienie z Potockimi i opowiedziała się po stronie Stanisława Leszczyńskiego, który zyskał poparcie większości szlachty. Pozostająca w mniejszości frakcja Radziwiłłów obrała królem syna zmarłego króla Augusta II, Augusta III Sasa. Wybuchła wojna domowa, w którą wmieszały się państwa ościenne przekształcając konflikt w ogólnoeuropejską wojnę o sukcesję polską. Po  upadku  Gdańska  Stanisław  Poniatowski  i  August  Czartoryski  w lipcu 1734 r. uznali  władzę  Augusta  III Sasa,  natomiast  książę  Michał  Fryderyk czekał  w  Koszalinie  i przysięgę  wierności  nowemu  królowi  złożył  aż  po  preliminariach  wiedeńskich,  na początku  1736  r. Pogodzeni z nowym królem Czartoryscy wspólnie z kamarylą Mniszcha stanowili trzon stronnictwa saskiego w Polsce za rządów Augusta III.

 

Książę Kazimierz Czartoryski zmarł 31 sierpnia 1741 w Warszawie.

 

Kazimierz książę Czartoryski utrzymywał pałac w Warszawie, w którym jego żona Izabela Elżbieta z Morsztynów prowadziła salon, który był miejscem systematycznych spotkań nie tylko mężczyzn, ale też kobiet reprezentujących elity społeczno-polityczne i kulturalne kraju, który stał się miejscem ukształtowania się stronnictwa politycznego zwanego "Familią".

Rozważając wielkość polityczną i kulturalną Czartoryskich w czasach saskich i później stanisławowskich nie można pominąć roli Kazimierza księcia Czartoryskiego, który wychował i wykształcił synów Michała Fryderyka i Augusta Aleksandra twórców obozu reform i przywódców stronnictwa „Familia” oraz córkę Konstancję, matką króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Ponadto umiejętne lawirowanie Kazimierza w czasach wielkiej wojny północnej pozwoliło Czartoryskim wzmocnić swoją pozycję w Polsce.