Kazimierz III Wielki przejmuje księstwo płockie

 

20 sierpnia 1351 r. zmarł Bolesław III książę płocki.

W 1351 r. książę płocki Bolesław III wziął udział w polsko-węgierskiej wyprawie zbrojnej przeciwko Litwie. Wyprawa była skierowana przeciwko księciu trockiemu i grodzieńskiemu Kiejstutowi i osobiście udział w niej wzięli król Polski Kazimierz III Wielki i król Węgier Ludwik I Wielki. Wyprawa zakończyła się sukcesem. 15 sierpnia 1351 r. zawarto z Litwinami rozejm na mocy którego Kiejstut zobowiązał się przyjąć chrześcijaństwo i w tym celu oddał się pod opiekę księcia płockiego w charakterze honorowego jeńca. Wkrótce okazało się jednak, że ze strony Kiejstuta był to tylko sprytny zabieg dyplomatyczny, gdyż pięć dni później zdecydował się on na ucieczkę, korzystając z ataku podążających za oddziałami Bolesława wojsk litewskich. W pościgu za Kiejstutem Bolesław III zginął trafiony strzałą z łuku, a książę litewski nie niepokojony już przez nikogo wrócił do siebie.

Istnieją różne opisy śmierci księcia płockiego. Pierwsza mówi, że Bolesław III poległ podczas pościgu za Kiejstutem. Wedle drugiej książę był jednym z Polaków, którym powierzono pieczę nad księciem trockim, i został zamordowany, gdy próbował przeszkodzić jego ucieczce. Zwłoki księcia przewieziono do Płocka i złożone w tamtejszej katedrze.

 

 Kazimierz III Wielki  na wiecu, w otoczeniu biskupów, książąt i możnych królestwa

 

 Księstwa mazowieckie

 

Jako, że Bolesław III płocki zmarł bezżennie i bezpotomnie rozpoczęły się zabiegi o przejęcie schedy po nim. Sytuację komplikował fakt, że od 1329 r. książęta płoccy byli lennikami królów czeskich. Roszczenia do spadku zgłaszali lennicy czescy i zarazem najbliżsi krewni zmarłego księcia: bracia stryjeczni Siemowit III Starszy książę czerski i rawski i Kazimierz I książę warszawski oraz szwagier Henryk V Żelazny książę żagański.  Roszczenia do księstwa płockiego zgłosił również król Polski Kazimierz III Wielki ponieważ w bliżej nieznanym momencie Bolesław III płocki na wypadek braku męskiego potomstwa zapisał swoje księstwo Kazimierzowi, co uczynił wbrew interesom politycznym swojego pana senioralnego. W tej sytuacji 7 września 1351 r. w Pirnis król Czech Karol IV Luksemburski przekazał wakujące księstwo Henrykowi V (III) Żelaznemu księciu żagańskiemu. W dokumencie tym czytamy:

"Henryk V Żelazny, książę Śląska, pan Głogowa i Żagania (Heinricus dux Glogovie et dominus Saganensis), oświadcza, że Karol, król czeski (Karolus Romanorum princeps et ... Boemie rex), nadał, wystawcy i jego żonie Annie księstwo płockie (ducatum Placencie) w lenno, które po śmierci księcia Bolka, pana Płocka (princeps Bolko), przypadło Koronie Czeskiej (Boemia). Książę Henryk, składając hołd lenny, przyrzekł równocześnie wieczną wierność Koronie Czech."

Piast śląski był wiernym lennikiem czeskim i szwagrem zmarłego księcia Bolesława III płockiego i z tego też tytułu rościł sobie pretensje do księstwa. Tylko zdecydowana i szybka akcja Kazimierza III Wielkiego zapobiegła usadowieniu się książąt żagańskich w Płocku. 18 września 1351 r. na zjeździe w Płocku Kazimierz III Wielki przejmuje dzielnicę płocką wraz z ziemią wiską i zakroczymską na mocy uprawnień królewskiego majestatu a nie z tytułu zwierzchności lennej(!) i oddaje w lenno ziemię sochaczewską Kazimierzowi I, a ziemię gostynińską Siemowitowi III. W tym też momencie Kazimierz I warszawski, a być może i Siemowit III Starszy złożyli Kazimierzowi III Wielkiemu hołd lenny anulując wcześniejsze układy z królem czeskim Karolem IV Luksemburskim. Król Polski na zjeździe płockim uzyskał rezygnację książąt mazowieckich z przysługujących im praw do schedy po Bolesławie III płockim oraz zgodę dostojników ziemskich i dlatego pozwolił sobie potraktować czeskie prawa jako niebyłe. Umowa między królem polskim a książętami mazowieckimi przewidywała, że w razie bezpotomnej śmierci Kaźmierza III Wielkiego stosunek lenny wygasa a Piastowie mazowieccy przejmują z powrotem księstwo płockie. Po 1351 r. obserwujemy powolne przechodzenie książąt mazowieckich pod zwierzchnictwo Polski. W 1352 r. król Polski w zamian za sumę 2 tysięcy grzywien przekazał Siemowitowi III Starszemu i Kazimierzowi I w zastaw miasto Płock. 

 

 Rozwój terytorialny królestwa polskiego za panowania Kazimierza III Wielkiego

 

1 maja 1356 r. zawarto w Pradze sojusz polsko-czeski. Uregulowano przy okazji kwestię Mazowsza – Karol IV Luksemburski zrzekł się swych praw do księstwa płockiego, a Kazimierz III Wielki Namysłowa, Kluczborka i Byczyny. W dokumencie wystawionym w tym dniu czytamy:

"Kazimierz Wielki, król Polski (Casimirus rex Poloniae), stwierdza, że cesarz Karol IV (Carolus Romanorum Imperator) nadał mu księstwo płockie (Plocensis). Wystawca chcąc się odwdzięczyć nadał mu ze swej strony miasta: Byczynę (Bythen) i Kluczbork (Crucenburg) z przynależnościami, zrzekając się wszelkich praw do nich, a także zwalnia od wszelkich powinności Bolka II, księcia świdnickiego (Bolko dux Swidnicensis), cesarza oraz mieszczan świdnickich (Swidnicenses). [...] Kazimierz Wielki, król Polski (Kazimirus ... rex Poloniae nennon Cracovie, Sandomirie, Syradie, Lancicie, Cuyavie et Pomeranie), zrzeka się na rzecz cesarza Karola IV (Karolus Romanorum Imperator et Boemie rex) i jego spadkobierców praw do księstwa świdnicko-jaworskiego (Swidnicensis et Jawriensis) wraz ze wszystkimi przynależnościami i prawami oraz przyrzeka nieść pomoc w razie potrzeby."

Ostateczna rezygnacja od zobowiązań lennych Mazowsza przez cesarza Karola IV Luksemburskiego, nastąpiła 26 lutego 1360 r. na sejmie Rzeszy w Norymberdze.