Historix-Tours: Stefan Urosz II Milutin król Serbii

Dziś trafiliśmy do średniowiecznej Serbii.

Dotychczasowa dość kosztowna polityka króla Stefana Urosza II Milutina mieszania się w sprawy wewnętrzne sąsiednich państw wywołała wyraźne niezadowolenie wśród możnowładztwa i rycerstwa, które w 1312 r. przeszło na stronę starszego brata króla, Stefana Dragutina, gdy ten go zaatakował. W następnym roku Stefan Urosz II Milutin zmobilizował możnych i rycerstwo i wysłał do walki o bizantyjskie interesy w Azji Mniejszej. Już w pod koniec 1313 r. lub na początku 1314 r. wybuchł nowy bunt, na czele którego stanął syn Stefana Urosza II Milutina i były następca tronu, Stefan Urosz III Deczański, który rządził Zetą jako młody król. Dokładna przyczyna buntu Stefana nie została ustalona, ale powszechnie przyjmuje się, że zdecydował się walczyć zbrojnie o to, co uważał za należące do niego, tj. koronę królewską, ponieważ wraz z odnowieniem traktatu z Deževo w 1312 r. następcą tronu został wyznaczony syn Stefana Dragutina Władysław. Pewne jest, że szlachta udzieliła mu w tym swego rodzaju poparcia, a on na pewno liczył, że go poprą, bo wspierali jego stryja zaledwie dwa lata temu. Przyczyny ich niezadowolenia z bizantyjskiej polityki Stefana Urosza II Milutina nie zniknęły, wręcz przeciwnie, ono wzrosło, ponieważ król wysłał samych możnych wraz ze swoimi siłami do walki w Bizancjum.

Stefan Urosz II Milutin król Serbii w latach 1282-1321

Stefan Dragutin, król Serbii w latach 1276-1282, a w latach 1282-1316 król serbskiego Sremu

Chociaż bunt Stefana Urosza III Deczańskiego miał wielkie szanse powodzenia, tak się nie stało. Wygląda na to, że Stefan Urosz II Milutin zorientował się, co się dzieje i próbował rozpocząć negocjacje z synem, ale ten odmówił rozmów i chwycił za broń. Jednak sądząc po dostępnych nam źródłach, Stefanowi Uroszowi II Milutinowi udało się znacznie szybciej zebrać armię i ruszyć z nią do Zety na Stefana Urosza III Deczańskiego. Siły zbrojne ojca były większe w stosunku do tych, które zdołał w tym momencie zebrać jego syn, dlatego tez wycofał się przed nimi na drugą strony rzeki Bojany i przyjął negocjacje, które Stefan Urosz II Milutin ponownie zaproponował słowami:

„Moje drogie i serdeczne dziecko, wzywam cię, a ty mi nie odpowiadasz. W moim smutku wydaje mi się, że jesteś blisko mnie, ale wyciągam rękę i nie znajduję cię. Wiele łez oślepia mnie, a z powodu złego bólu moje serce pęka z powodu twojej rozłąki i rozdziela mnie płomieniami z wielu westchnień. Czy to było moje dziecko, czego nie oczekiwałem od ciebie? Ale przyjdź, mój drogi synu, aby pocieszyć moją starość”.

Stefan Urosz III Deczański, król Serbii w latach 1321-1331

Doszło do spotkania. Stefan Urosz III Deczański ukląkł przed ojcem i błagał go o litość, ale Stefan Urosz II Milutin był bezwzględny. Rozkazał, aby jego syna skuć i zabrać do Skopje. Tam, w lochu, po pewnym czasie został z rozkazu ojca oślepiony. W ten sposób Stefan Urosz II Milutin planował wykluczyć syna jako pretendenta do tronu i ewentualnego przywódcę niezadowolonych możnowładców i rycerstwa serbskiego. Według średniowiecznych wyobrażeń osoba niewidoma nie była w stanie rządzić państwem. Jednak jak się później okaże Stefan Urosz III Deczański był oślepiony tylko częściowo, a raczej chwilowo, co też bardzo umiejętnie ukryto przed Stefanem Uroszem II Milutinem. Nie wiadomo dokładnie, jak uratowano wzrok młodego Stefana pomimo rozkazu króla, ale przypuszcza się, że kat został przekupiony lub był zamieszany w spisek przeciwko decyzji króla. Następnie Stefan Urosz II Milutin wysłał rzekomo niewidomego Stefana Urosza III Deczańskiego z jego żoną Teodorą bułgarską i dwoma synami Stefanem Uroszem IV Duszanem i Duszicą, na wygnanie do Konstantynopola do swojego teścia cesarza Andronika II. Panowanie nad Zetą król powierzył swojemu kolejnemu synowi Konstantynowi.

Stefan Konstantyn, syn Stefana Urosza II Milutina, król Serbii w latach 1321–1322 w opozycji do Stefana Urosza III Deczańskiego i Władysława Dragutinowicza; od 1303 do 1306 żupan Nevesinje; od 1314 de facto książę Zety (po nieudanej rewolcie Stefana Urosza III Deczańskiego)

W 1320 r. król Serbii Stefan Urosz II Milutin za namową arcybiskupa Nikodema I i mnichów z góry Athos zgodził się na powrót swojego syna księcia Stefana Deczańskiego z wygnania w Konstantynopolu. Przy tej okazji powierzył mu administrowanie żupanatem Budimlja nad rzeką Lim.

W tym samym roku w Cesarstwie Bizantyjskim wybuchł konflikt o władzę między cesarzem Andronikiem II Paleologiem zwanym Starszym a jego następcą i wnukiem Andronikiem III. W trakcie trwania tego konfliktu Stefan Urosz II Milutin wysłał mnicha Kalinika do Konstantynopola, aby poprosił cesarza bizantyjskiego o zgodę na powrót 2000 kumańskich najemników, których król serbski wysłał mu jako posiłki w walkach w Azji Mniejszej. Jednostka ta mogła z łatwością pomóc w zwycięstwie w wojnie domowej między Andronikami, dlatego też współpracownicy młodszego z nich rozpoczęli negocjacje w sprawie przejęcia tych 2000 kumańskich najemników. Stefan Urosz II Milutin wykazał gotowość do zawarcia takiego porozumienia. Miało dojść do spotkania młodego Andronika z królem serbskim na granicy obu państw, na którym władcy mieli uzgodnić zapisy umowy. Do spotkania jednak nie doszło, gdyż konflikt w Bizancjum czasowo zakończył się w połowie 1321 r. Między dwoma Andronikami doszło do porozumienia, na mocy którego młodszy został współwładcą i otrzymał w bezpośrednie zarządzanie całą Trację i część Macedonii, co wykluczyło konieczność zaangażowania dodatkowych sił i to zewnętrznych.

Andronik II Paleolog Starszy, cesarz bizantyjski w latach 1282-1328, teść króla Serbii Stefana Urosza II Milutina

Jesienią 1321 r. Stefan Urosz II Milutin nagle doznał udaru, który odebrał mu zdolność mówienia i przykuł go do łóżka. Zmarł 29 października 1321 r. w swoim zamku w Nerodimlje. Nagła choroba i nieuregulowane zasady dziedziczenia wywołały w Serbii prawdziwe zamieszanie, do tego stopnia, że grupa rabusiów zaatakowały nawet kondukt pogrzebowy króla, który wiózł jego bogato zdobione ciało z Nerodimlje do ufundowanego przez niego klasztoru Banjska.

Ciało Stefana Urosza II Milutina spoczęło w klasztorze Banjska. Dwa i pół roku po jego śmierci Serbski Kościół Prawosławny ogłosił króla świętym. W 1389 r. przed bitwą na Kosowym Polu ciało Milutina zostało przewiezione z Banjskiej do Trepca, a w 1460 r. przed turecką inwazją do Sredac (dzisiejsza Sofia w Bułgarii) do cerkwi "Sweta Nedela", zwanej również cerkwią Świętego Króla. Aktualnie trwają rozmowy serbsko-bułgarskie na temat powrotu relikwii Świętego Stefana Urosza II Milutina do klasztoru Banjska.

Stefan Urosz II Milutin król serbski panował przez 39 lat i za jego rządów Serbia stała się drugą potęgą na Półwyspie Bałkańskim. Zapoczątkowany jeszcze za panowania jego ojca Stefana Urosza I Wielkiego rozwój gospodarczy przybrał na sile. Rozwijało się górnictwo, którym zajmowali się sprowadzeni z Siedmiogrodu Sasi. Najważniejszymi osadami górniczymi były: Brskowo, Novo Brdo i Rudniki. Wydobywano w nich srebro, złoto, ołów, miedź i żelazo. Dzięki opanowaniu doliny morawskiej i warardarskiej doszło do rozwoju handlu. Biegnące przez terytorium Serbii szlaki handlowe łączyły królestwo z miastami leżącymi nad wschodnim wybrzeżem Morza Adriatyckiego (m.in. Dubrownik, Zadar czy też Kotor) oraz te prowadzące z Bizancjum i Wschodu do Europy. Serbia eksportowała głównie: bydło, futra, produkty mleczne i rudy a importowała: wino, broń i tekstylia.

Wzrost dochodu sprawił, że Stefan Urosz II Milutin mógł przekształcić swój dwór ze skromnego w luksusowy i wspaniały wzorowany na bizantyjski dwór cesarski z całą etykietą i ceremoniałem. Bizantyjski logoteta Teodor Metochita w swojej relacji z pobytu na dworze króla serbskiego zapisał:

"Miał więcej klejnotów na ciele niż drogocennych kamieni i pereł, tyle ile mógł zmieścić, i wszystkie świeciły złotem".

W sferze kultury pod wpływem bizantyjskiego renesansu Paleologów, w architekturze serbskiej powstał nowy styl serbsko-bizantyjski zwany też wardarskim. Główną cechą tego stylu jest cerkiew na planie krzyża z jedną lub pięcioma kopułami, po stronie zachodniej zwykle z narteksem. Do budowy stosowano czarny lub żółty kamień oraz czerwoną cegłę, które układano w taki sposób, aby na elewacji powstały ozdobne wzory. Freski są wzorowane na stylu bizantyjskim i nie wytworzyła się unikatowa serbska odmiana. Najważniejszymi zabytkami stylu wardarskiego są: cerkiew Bogurodzicy w Prizrenie, cerkiew króla w Studenicy i Monaster Gracanica. Zostały one zbudowane za rządów Stefana Urosza II Milutina. Król Stefan Urosz II Milutin uważany jest za największego budowniczego i donatora serbskich kościołów i klasztorów spośród wszystkich władców z rodu Nemaniczów, dlatego też serbski kościół prawosławny kanonizował go w 1324 r. jako Świętego Król, a jego biograf stwierdza, że panował przez czterdzieści lat i zbudował czterdzieści kościołów. Nie założył ani jednego nowego klasztoru, bo było ich wtedy wystarczająco dużo, ale odnowił i rozbudował stare i zamiast dawnych małych i skromnych klasztorów nowe bogate i duże. Oprócz budowli sakralnych w samym Królestwie Serbii, odrestaurował i pomagał tym istniejącym w Cesarstwie Bizantyjskim (Saloniki i Konstantynopol), Górze Athos, Palestynie, Synaju, a nawet we Włoszech.