Odon II Wielki hrabia Blois i Chartres

 

Dziś wspominamy Odona II Wielkiego hrabiego Blois, Châteaudun, Chartres, Reims, Provins, Tours, Beauvais, Sancerre, Meaux i Troyes, który był jednym z najpotężniejszych książąt XI wiecznej Francji.

 

Był trzecim synem hrabiego Odona I i Berty burgundzkiej, córki króla Burgundii Konrada III Pokojowego i Matyldy francuskiej, córki Ludwika IV Zamorskiego z rodu Karolingów króla zachodnich Franków, czyli Francji. Powinowactwo z Karolingami znacznie podwyższyło prestiż i znaczenie hrabiego.

 

W tym czasie hrabiowie Blois-Chartres rywalizowali z książętami normandzkimi oraz hrabiami andegaweńskimi o wpływy w Maine, Bretanii i Drouais. Około 1003 r.  Odon II ożenił się z Matyldą normandzką, siostrą księcia Normandii Ryszarda II Dobrego. Jednak wkrótce po ślubie Odon II Wielki owdowiał, a nie mając z Matyldą dzieci, zgodnie ze zwyczajem powinien zwrócić posag żony składający się z połowy hrabstwa i zamku Dreux.  Chytry hrabia nie zamierzał tego zrobić co doprowadziło do otwartego konfliktu z Ryszardem II Dobrym. Odon II Wielki poniósł porażkę w walkach z byłym szwagrem. W walki te wmieszał się króla Francji Roberta II Pobożny, który poślubił matkę hrabiego Blois-Chartres, Bertę burgundzką. Dzięki temu w 1007 r. królewski ojczym rozsądził spór na korzyść pasierba, który mógł zachować posag po zmarłej żonie. Mimo wszystko nie rozwiązało to problemu i wzajemna wrogość między Normandią a Blois wzmagała się. W 1013 r. Ryszard II Dobry, wspierany przez Bretończyków, aby zrekompensować sobie utratę Dreux zbudował twierdzę Tillières.

W odpowiedzi na to Odon II Wielki wspólnie z sojusznikami, hrabiami  Hugonem III z Maine  i  Galeranem I z Meulan, zaatakował nową twierdzę normandzką, ale został pokonany przez koalicyjne siły garnizonu twierdzy.

Król Francji Robert II Pobożny  zwołał w Coudres zgromadzenie, aby książę normandzki  i hrabia Blois-Chartres przedstawili swoje roszczenia. Zawarto ostatecznie pokój: Odon II Wielki utrzymał Dreux a Ryszarda II Dobry Tillières i granice ustalono na rzece Avre.

 

W 1018 r. Odon II Wielki wykorzystując niewolę księcia Lotaryngii i hrabiego Baru Teodoryka I zaatakował jego ziemie i hrabiego Toul Fryderyka. Hrabiemu Blois-Charttres udało się podbić sporne tereny, na których zbudował twierdze: Bourmont w Bassigny i Vaucouleurs nad Mozą. Cesarz Henryk II czując się zagrożony, zdołał je zniszczyć.

 

 

Pozostałości Opactwa Marmoutier w Tours

 

Następnie wybuchł poważny kryzys między ojczymem a pasierbem. Arcybiskup Reims Ebalus de Roucy poskarżył się królowi na złe postępowanie swojego wuja Odona II Wielkiego, który jako hrabia Reims zagarnął pełnię władzy w hrabstwie ze szkodą dla uprawnień arcybiskupa. Robert II Pobożny, jako król był obrońcą Kościoła i jego praw, postanowił bez niczyjej zgody usunąć pasierba z urzędu hrabiego i przekazać je arcybiskupowi Reims.

Rozwścieczyło to Odona II Wielkiego, który w 1023 r. po bezpotomnej śmierci Stefana I  hrabiego Troyes i Meaux, nie czekając na rozstrzygnięcie król dokonał najazdu na osierocone hrabstwa i przyłączył je do swoich włości.  Było to jawne podważenie królewskiej władzy i autorytetu króla. Po stronie Odona II Wielkiego opowiedzieli się biskup Chartres Fulbert z Chartres i książę Normandii Ryszard II Dobry, argumentując, że król nie powinien zachowywać się jak „tyran”. W 1023 r. Robert II Pobożny wezwał hrabiego Blois-Chartres na dwór królewski. Odon II Wielki kurtuazyjnie odpowiedział królowi:

 

„Jest to bowiem dla mnie bardzo bolesne spierać się z Tobą, mój panie. Człowiek, który jest z Tobą w niezgodzie, pozbawiony jest dobrodziejstw, którymi obdarza król – sprawiedliwości i pokoju. Z tej to przyczyny błagam Cię, byś mi okazał tę łaskę, która jest jak źródło w Twym wnętrzu i której wyschnięcie mogłoby spowodować jedynie zła rada. Upraszam Cię byś przestał mnie prześladować i pozwolił pogodzić się z Tobą”.

 

Mimo tak uniżonej postawy wobec króla, hrabia nie zamierzał się poddać i ustąpić ze swoich pozycji, i w dalszej części listu do Roberta II Pobożnego czytamy:

 

„Jestem zdumiony, że bez wysłuchania mnie w mojej własnej obronie pospieszyłeś ogłosić mnie niegodnym lenna, które od Ciebie otrzymałem. Weź bowiem pod uwagę, moje pochodzenie: przez nie jestem, dzięki Bogu, uprawniony do objęcia hrabstwa Meaux i Troyes. Zwróć uwagę na lenno, które mi dałeś [tj. hrabstwo Blois]; nie pochodziło ono ze skarbu państwa, ale stanowi część ziem, które zostały mi przekazane na mocy prawa dziedziczenia i Twej królewskiej łaskawości”.

 

 Jak widać hrabia poinformował króla, że ​​nie zamierza się cofnąć i opuścić zajętych ziem, ponieważ hrabstwa te nie zostały przekazane mu osobiście przez Roberta II Pobożnego a nabył je prawem dziedziczenia po swoich przodkach. Król nie miał ani środków, by go przymusić, ani sił, by przejąć jego dziedzictwo. W 1024 r. w Compiègne, doszło do spotkania możnych panów Francji, którzy zaproponowali ułaskawienie Odona II Wielkiego, a Robert II Pobożny nie mając wyjścia musiał potwierdzić mu jego posiadłości i z niechęcią nadał mu te sporne ziemie. Wzmocniło to znacząco pozycję Odona II Wielkiego.

 

20 lipca 1031  r. w Melun zmarł król Robert II Pobożny. Jeszcze za swojego życia w 1027 r. wybrał swojego najstarszego syna Henryka na swojego następcę i koronował w Reims. Jednak jego matka Konstancja prowansalska mając poparcie możnych Francji, w tym Odona II Wielkiego, chciała osadzić na tronie ​​jego młodszego brata Roberta. Hrabia Blois-Chartres w zamian za pomoc  otrzymał znaczą sumę pieniędzy i połowę miasta Sens. Henryk I uzyskał poparcie cesarza rzymskiego Konrada II i księcia Normandii Roberta I Wspaniałego. Henryk I zdołał pokonać młodszego brata i wspierających go możnych w bitwie pod Villeneuve-Saint-Georges, ale aby zapanował pokój, musiał przekazać swojemu bratu Robertowi księstwo Burgundii. Odon II Wielki jednak nie poddał się. Zdobył poparcie znacznej grupy kasztelanów z domeny królewskiej i w 1033 r. poparł Odona, drugiego młodszego brata Henryka I. Jednak królowi udało się pokonać buntowników i królewski brat został umieszczony w areszcie domowym w Orleanie.

 

W 1032 r. zmarł bezpotomnie król Burgundii Rudolf III. Odo II Wielki  rozpoczął starania o dziedzictwo po zmarłym królu. Rudolf III przed śmiercią swoim następcą wyznaczył cesarz rzymskiego i króla Niemiec Konrada II, którego żona Gizela szwabska był przez matkę Gerbergę burgundzką wnuczka Konrada III króla Burgundii i tym samym siostrzenicą Rudolfa III. Natomiast Odo II Wielki, będąc synem Berty burgundzkiej starszej siostry Rudolfa III i Gerbergi w rzeczywistości był najbardziej bezpośrednim krewnym króla i tym samym prawowitym spadkobiercą Rudolfa III. Hrabia szybko najechał królestwo Burgundii. Został wsparty przez potężnych możnowładców, takich jak hrabia Burgundii Renald I, hrabia Genewy Gerold II, arcybiskup Vienne, biskup Maurienne, arcybiskup Lyonu Burchard III, odmawiających podporządkowania się cesarzowi. Mimo szybkiego przejęcia terytorium przez Odona II Wielkiego, Konrad II otrzymawszy wsparcie arcybiskupa Mediolanu Ariberta, markiza Toskanii Bonifacego III, królowej Ermengardy, wdowy po Rudolfie III i hrabiego Sabaudii Humberta I Białorękiego, zareagował szybko i najechał królestwo Burgundii ze wschodu, a także rozpoczął najazdy we wschodniej Szampanii.

Tym samym w latach 1032-1034 trwała wojna o sukcesję burgundzką. W Lozannie Odon II Wielki został okrzyknięty królem Burgundii przez swoich zwolenników, ale w styczniu 1033 r. cesarz Konrad II został również uznany królem a następnie 2 lutego koronowany w Bazylei przez swoich stronników. Odon II Wielki najechał Lotaryngię, przystąpił do oblężenia Toul, które dzielnie stawiało opór. W odpowiedzi na to hrabia splądrował ziemie biskupstwa Toul, w tym Opactwo Świętego Mansweta  i Opactwo Świętego Aprusa. Jednak wycofał się na wieść o nadciągających posiłkach cesarskich. Biskup Toul obawiając się o swoje ziemie i poddanych  w maju 1033 r. w Deville doprowadził do zawarcia sojuszu między nim, cesarzem Konradem II, wpływowym opatem Popponem ze Stavelot-Malmedy i królem Francji Henrykiem I, który w tym samym czasie był w stanie wojny z Odonem o Sens. Podczas gdy król oblegał Sens, cesarz w sierpniu/wrześniu 1033 r. splądrował Szampanię. Zmusiło to Odona II Wielkiego do ułożenia się z królem Henrykiem I, przez co w 1034 r. musiał zrezygnować z Sens. W tym czasie szala zwycięstwa w Burgundii przechylała się na stronę Konrada II.

Odon II Wielki, aby wynegocjować pokój z cesarzem, zwrócił się o pośrednictwo do księcia Górnej i Dolnej Lotaryngii Gozela I Wielkiego oraz biskupa Metzu Teodoryka z Luksemburga. Konrad II zgodził się przyjąć ich w Opactwie Świętego Michała w Mozie (Meuse). Hrabia uroczyście zrzekł się wówczas w obecności świadków wszystkich swoich roszczeń do królestwa Burgundii, obiecując naprawienie szkód wyrządzonych przez jego ludzi podczas oblężenia Toul. Zadowolony z jego uległości cesarz podziękował mnichom z opactwa za powitanie i powrócił do swoich posiadłości.

Ostatecznie Odon II Wielki został zmuszony do wycofania się z Burgundii i uznania władzy Konrada II nad tym królestwem.

Ledwie Konrad II przekroczył Ren, a Odon II Wielki ponownie wkroczył do Lotaryngii. Poinformowany o tym cesarz był już w Ratyzbonie i na Wielkanoc 1034 r. wysłał nową armię do Szampanii. Chciał też poskromić hrabiego Genewy Gerolda II i arcybiskupa Lyonu Bucharda III, głównych i najbardziej aktywnych zwolennicy hrabiego Blois-Chartres.

W czerwcu 1034 r. Konrad II ustalił plan mający na celu trwałe opanowanie Burgundii. Uderzył z dwóch stron. Główne siły armii cesarskiej weszły z północy przez Jurę, połączyły się z siłami arcybiskupa Mediolanu Ariberta i margrabiego Montferrat Wilhelma III, które posuwały się od południa przecinając Alpy. Konrad II zdobył Neuchâtel, a następnie przeniósł się do Genewy, gdzie dołączyły do ​​niego włoskie kontyngenty. Witany przez hrabiego Sabaudii Humberta Białorękiego cesarz natychmiast uzyskał uległość hrabiego Gerolda II, arcybiskupa Bucharda III, którzy obawiali się kary cesarskiej. 1 sierpnia 1034 r. Konrad II uroczyście nałożył na głowę burgundzką koronę. Sprawa burgundzka była przegrana dla Naszego bohatera.

Nieco zirytowany takim obrotem wydarzeń, Odon II Wielki, nie poddał się i w latach 1034-1036 dokonał nowych odwetowych najazdów na Lotaryngię. Nieustannie nękał Lotaryngię grabieżami, niszczeniem i żądaniami okupów.

Tymczasem we Włoszech miasta lombardzkie i możni panowie mediolańscy zbuntowali się przeciwko władzy cesarskiej.

Upór i zadziorność Odona II Wielkiego skłoniły możnych lombardzkich, marzących o niepodległości północnej Italii, do zaoferowania własnie jemu żelaznej korony a nawet korony cesarskiej. Tym razem na czele opozycji antycesarskiej stanął dotychczasowy zwolennik Konrada II, arcybiskup Mediolanu Aribert, który do buntu namówił biskupów Piacenzy, Cremony i Vercelli. Spisek wyszedł na jaw dzięki wykryciu go przez Bertę mediolańską wdowie po markizie turyńskim Ulryku Manfredzie II. Schwytała spiskowców, którzy chcieli przekroczyć Alpy w Piemoncie od strony Szampanii, udaremniając w ten sposób spisek przeciwko cesarzowi.

W 1037 r. Odon II Wielki wykorzystując zaangażowanie Konrada II we Włoszech, ponownie pomaszerował przeciwko Lotaryngii, aby świętować Boże Narodzenie w Akwizgranie w pałacu Karola I Wielkiego. Możliwe, że liczył na to, że uda mu się włożyć na głowę koronę cesarską. Przy okazji ponownie okrutnie splądrował region Lotaryngii. Po zdobyciu Bar-le-Duc, Odon został pokonany 15 listopada na równinie Honol, między Barem a Verdun, przez armię cesarską dowodzoną przez księcia Dolnej i Górnej Lotaryngii Gozela I Wielkiego, biskupa Leodium Reginharda i hrabiego Namur Alberta II. W ciężkiej bitwie lotaryńskim siłą koalicyjnym udało się pokonać armię Odona II Wielkiego, a sam hrabia został złapany i zabity przez swoich wrogów podczas ucieczki z pola bitwy. Jego syn Tybald III zdołał zbiec i ocalić życie. Na znak zwycięstwa, sztandar Odona II Wielkiego został wysłany na dwór cesarza Konrada II, który akurat w tym czasie przebywał we Włoszech. Nagie i zdewastowane ciało hrabiego zostało odnalezione dopiero dzień po bitwie i podobno można je było zidentyfikować tylko po widocznej brodawce na jego kroczu. Identyfikacji dokonała jego żona. Wraz ze śmiercią Odona II Wielkiego upadła na długie wieki idea stworzenia królestwa Burgundii i Lotaryngii wciśniętego między Francję i Niemcy.

Ciało Odona II Wielkiego zostało przekazane jego żonie Ermengardzie i synom, którzy pochowali je w opactwie Marmoutier w Tours. Niestety opactwo uległo zniszczeniu w trakcie Rewolucji Francuskiej.

 

Hrabia był typowym przedstawicielem potężnej grupy francuskich książąt, którzy wykorzystywali słabość dynastii Kapetyngów w X i XI wieku, i realizowali swoje własne cele i ambicje. Mając decydujący wpływ na losy Francji, Odon II Wielki ostatecznie ustanowił swoją rodzinę jedną z pierwszych we Francji, podobnie jak książęta Normandii, Akwitanii i Burgundii, a także hrabiowie Flandrii, Tuluzy i Andegawenii. Dążył do poszerzenia swojej władzy, kosztem swego królewskiego seniora, a nawet próbując zdobyć królewską koronę, Odon II Wielki nie był odosobnionym przypadkiem wśród współczesnych mu wielkich feudałów Francji.

Kronikarz Wipo napisał o Odonie II Wielkim, że "wielu powtarzało, że mawiał często, iż wcale nie chce zostać królem, lecz pragnie być panem króla". Jednak mimo wielkich ambicji zawsze z szacunkiem, wielkimi honorami zwracał się do królów francuskich i uznawał ich autorytet, ale traktował ich bardziej jak „primus inter pares”. Niestety Odonowi Wielkiemu nie udało się stworzyć jednego zwartego księstwa, tak jak to uczynili władcy Normandii, Akwitanii czy też Andegawenii. Na przeszkodzie stała domena królewska w Ile-de-France, która leżała w środku hrabiowskich dóbr Odona II Wielkiego. Znamienne jest, że każdy z wielkich feudałów Francji pilnował, by żaden z nich nie wyrósł za bardzo ponad pozostałych, stąd też ta ciągła zmienność sojuszy.