Kazimierz II bytomski składa hołd królowi czeskiemu Wacławowi II

10 stycznia 1289 r. Kazimierz II książę bytomski jako pierwszy spośród książąt śląskich, złożył w Pradze hołd lenny królowi Czech Wacławowi II. 

Niestety nie znamy dokładnych motywów działania księcia Kazimierza II. Przyczyn, dla których książę bytomski oddał się w opiekę królowi czeskiemu jest kilka i każda z nich jest wielce prawdopodobna, każda z osobna lub też wszystkie łącznie mogły się złożyć na ten wręcz desperacki krok. 

Jako pierwszą przyczynę można wskazać osobistą niechęć księcia Kazimierza II do Henryka IV Prawego, księcia wrocławskiego. Niechęć ta mogła wynikać ze zniewagi jakiej się dopuścił Henryk IV Prawy wobec siostry księcia bytomskiego, Konstancji. Między 1277 a 1280 doszło do zawarcia małżeństwa między księżniczką opolską a księciem wrocławskim. Miało to być przypieczętowanie sojuszu opolsko-wrocławskiego. Jednak około 1287 r. Henryk IV Prawy oddalił swoją żonę Konstancję, a następnie pojął za żonę Matyldę, córkę margrabiego brandenburskiego Ottona V Długiego. Takie postępowanie księcia wrocławskiego było osobistą zniewagą wobec oddalonej żony jak również wobec jej rodziny, w tym wypadku opolskiej linii Piastów. Przypuszczalnie Kazimierz II nie był w stanie wybaczyć tej zadry na honorze swojej rodziny i stąd jego osobista niechęć do Henryka Prawego i zbliżenie do dworu czeskiego.  

Wacław II, król Czech, Codex Manesse, folio 10r  (źrodło: Wikimedia Commons)

 

Jako drugą i również istotną przyczynę złożenia hołdu królowi czeskiemu można upatrywać w dominującej pozycji politycznej i militarnej Henryka IV Prawego na Śląsku. Księciu wrocławskiemu udało się podporządkować sobie książąt głogowskich oraz rodzonego brata Kazimierza II, Bolka I opolskiego. Trzecią, a zarazem powiązaną z drugą, argumentacją, była kwestia podejmowanych w tym czasie przez Henryka IV Prawego prób opanowania tronu krakowskiego oraz perspektywa sięgnięcia po koronę królewską. Kazimierz II bytomski mógł poczuć się zagrożony i okrążony przez ziemie znajdujące się pod panowaniem Henryka IV Prawego (księstwo wrocławskie i dzielnica krakowska). Ponadto podczas walk o tron krakowski w latach 1288-1289 między Henrykiem IV Prawym a Bolesławem II płockim ich wojska przypuszczalnie zapuszczały się na tereny księstwa bytomskiego i mogły dopuszczać się gwałtów na poddanych księcia.  

Henryk IV Prawy, książę wrocławski i krakowski, Codex Manesse, folio 11v  (źrodło: Wikimedia Commons)

 

Oryginał łaciński dokumentu lennego znajduje w Archiwum Państwowego w Pradze. Pergamin opatrzony jest czternastoma pieczęciami, na zakładce umieszczono napis: "Ponatur ad homagia principum Polonie" (Odkłada się do hołdów książąt polskich). W dokumencie tym czytamy: 

 

„Wielmożnemu i Oświeconemu Panu swojemu Wacławowi, Najjaśniejszemu Królowi Czech i Margrabiemu Moraw, Kazimierz, z Bożej łaski książę opolski i pan na Bytomiu, z ochoczym złożeniem nieustannej posługi swojej wierności. 

[...] Wzorując się zatem na przyrzeczonym i dotrzymywanym posłuszeństwie, dzięki któremu z łaski Pana Ottokara, niegdyś króla Czech, świętej pamięci, ojciec mój świętej pamięci Władysław, niegdyś książę opolski na skutek oddania i wierności, którymi się [...] temuż oddał, uzyskał w swoich czasach wiele dobrodziejstw poprzez [uzyskane] godności i zaszczyty [...] wstępuję ochotnie w ślady ojca mojego. 

[...] Ponieważ mogę najlepiej być obroniony przez Was [Wacława II] i następców Waszych, lepiej niż przez kogo innego, przed naruszającymi moje [dobra] i niepokojącymi moich poddanych [...], poddałem teraz [...] i chcę, aby pozostali na zawsze tak poddani Waszej władzy, dziedziców i następców Waszych, wszystkich królów Czech — siebie, synów, dziedziców i następców moich, księstwo, zamki, miasta, grody i wszelkie moje posiadłości oraz wszystkich baronów, szlachciców i innych ziomków moich w tymże księstwie moim żyjących — nie przymuszony ani siłą, ani obawą, za rozważną radą i za przyzwoleniem synów moich Bolesława i Władysława4, a także krewnych, przyjaciół, baronów i innych szlachciców księstwa mojego, pragnąc poprzez to [złożenie hołdu] polepszyć położenie synów, dziedziców i następów moich. Również niniejszym pismem zwalniam tychże baronów, szlachtę, innych tutejszych obywateli i osiedleńców czy mieszkańców całego mojego księstwa od teraz, bez jakiejkolwiek przeszkody, od wierności i hołdu, do których byli zobowiązani wobec mnie i moich dziedziców, synów oraz wszelkich następców. Zrzekłem się również i od teraz zrzekam się publicznie mojej chorągwi tegoż mojego księstwa [...] dla Was i dziedziców Waszych [...]. 

[...] A zrzekając się wyraźnie [...] wszelkich przywilejów, patronatów i wolności, które przysługują mnie i tymże synom, dziedzicom i moim następcom [...], od Was, Pana mego, przyjąłem i od teraz przyjmuję wymienione księstwo w lenno ... i Wam, Panu mojemu, hołd złożyłem i składam, a także obiecałem Wam wierność, oddanie i posłuszeństwo na zawsze [...], chcąc rozporządzić, aby synowie, dziedzice i następcy moi wszyscy na tymże lennie następujący po mnie potem z rąk Waszych i następców Waszych otrzymywali to lenno czyli księstwo oraz byli zobowiązani do składania hołdu, do wierności i posłuszeństwa wobec Was i Waszych następców, [co] również będą winni przyrzec przysięgą i podobnie czynić na zawsze. 

[...] I wyrzekłem! się wyraźnie [. . .] na podstawie niniejszego pisma wszystkich nadanych uprawnień [...], którymi zostałem obdarzony poprzez przywileje czy zwolnienia [uzyskane] ze Stolicy Apostolskiej lub z Cesarstwa Rzymskiego czy od jakiegokolwiek bądź jakichkolwiek władców Polski, ażebyśmy [Kazimierz i następcy] nie podlegali książętom Niemiec czy irunym i nie składali im hołdu [...]. 

[...] Na tej rzeczy świadectwo [...] przekazuję Wam [Wacławowi] dobrowolnie i chętnie niniejsze pismo [...], opatrzone [...] zawieszeniem [...] własnej mojej pieczęci oraz Wielebnych Ojców Panów Tobiasza praskiego i Teodoryka ołomunieckiego, biskupów, oraz Najjaśniejszych Książąt Panów: Bolka, księcia Śląska i pana na Lwówku i Mikołaja, księcia opawskiego, jak również czcigodnych osób opatów zakonnych [...]. Działo się to w Pradze, w grodzie i pałacu królewskim, w obecności wymienionych powyżej oraz w obecności baronów i szlachciców moich, mianowicie Sobiesława sędziego księstwa mojego, Jeskona burgrabiego bytomskiego, Grzymisława stolnika mojego, Michała mojego marszałka, Andrzeja zwanego Belik, Wernharda i Teodoryka rycerzy, Leonarda, Pawła, Zeschona, Stefana i Stefana Budziwoja, dostojników, szlachciców moich [...], w obecności szlachetnych mężów: Hogera i Lomnicz, najwyższego szambelana Królestwa Czech, Wojciecha z Seberch, marszałka tegoż Królestwa Czech, Zdezlava ze Sternbergu, burgrabiego praskiego, Benesa z Wartembergu, podkomorzego tegoż Pana Mojego Króla Czech Wacława [...] i w obecności wielu innych: duchownych tak zakonnych, jak świeckich, dużej liczby szlachty i obywateli, którzy zostali specjalnie w tym celu zwołani ze wszystkch stron Królestwa Czech dla świadectwa. Roku Pańskiego 1289, w idy styczniowe [...].” 

Księstwa śląskie za rządów Henryka IV Prawego

BIBLIOGRAFIA: 

1. Marcin Spórna, Piotr Wierzbicki, Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego, Kraków 2003, 

2. pod red. Wojciecha Wrzesińskiego, Dolny Śląsk. Monografia historyczna, Wrocław 2006, 

3. pod red. Marka Czaplińskiego, Historia Śląska, Wrocław 2002, 

4. Zygmunt Boras, Książęta piastowscy Śląska, Katowice 1974, 

5. Zbigniew Zielonka, Henryk Prawy, Poznań 2015, 

6. Jerzy Horwat, Księstwo bytomskie i jego podziały do końca XV w., Gliwice 1990, 

7. Kazimierz Jasiński, Rodowód Piastów Śląskich, Tom III, Piastowie opolscy, cieszyńscy i oświęcimscy, Wrocław 1977, 

8. Agnieszka Teterycz-Puzio, Bolesław II mazowiecki. Na szlakach ku jedności (ok. 1253/58 - 24 IV 1313), Kraków 2015, 

9. http://www.dokumentyslaska.pl