W 900 r. państwo szkockie wciąż było w fazie budowy. W dalszym ciągu była żywa pamięć o istnieniu dwóch odrębnych królestw: Piktów i Dalriady (Szkotów). Czterech ostatnich królów szkockich zginęło w tragicznych okolicznościach - Donald II, Giric, Eochaid i Aed. Wciąż dochodziło do łupieżczych najazdów wikingów, a Anglia pod rządami Athelstana co raz bardziej umacniała swoją pozycję na Wyspach Brytyjskich co groziło degradacją Szkocji do roli państwa wasalnego. Panowanie Konstantyna II było zatem przełomowe dla Szkocji i być może najbardziej znaczące w procesie tworzenia jej państwowości.
Po odejściu Rzymian cała Brytania znajdowała się w stanie ciągłych przemian, a różne rywalizujące ze sobą królestwa dążyły do zdobycia dominacji w regionie. W północnej części Brytanii królestwo Dalriady wysunęło się na pierwszy plan pod rządami Kennetha I MacAlpina w latach czterdziestych i pięćdziesiątych IX wieku. Jego sojusze z sąsiednimi królestwami: Strathclyde (Brytów), Dublina i Irlandii, przypieczętowane małżeństwami jego trzech córek, pokazały rosnącą potęgę jego królestwa, ale okazały się również istotne w przyszłości.
Królestwa na terenie Szkocji
Po udanych rządach Kennetha I za panowania jego syna, Konstantyna I, do Szkocji przybyli Wikingowie. Konstantyn I utrzymał się u władzy w dużej mierze dzięki lawirowaniu między ich wodzami. Kolejne wyprawy Wikingów kierowały się bardziej na południe, do Królestwa Strathclyde. W 870 r., Ivar i Amlaíb Conung utożsamiany z Olafem Białym, nordyckim królem Dublina, po czteromiesięcznym oblężeniu zdobył i złupił stolicę Królestwa Strathclyde, Dumbarton. Najazd ten należy uznać za jeden z największych wyczynów Olafa Białego, który w ten sposób przejął kontrolę nad ujściem rzeki Clyde i otworzył sobie drogę do środkowej Szkocji. Jeśli zaś chodzi o Królestwo Strathclyde, to osłabło ono do tego stopnia, że jego terytorium ograniczyło się do wąskiego pasa ziem przy Clydesdale. W 872 r., Wikingowie w porozumieniu z Konstantynem I zamordowali króla Arthgala, a władcą Strathclyde został inny szwagier Konstantyna I – Rhun, ale już jako podległy szkockiemu królowi. Niestety, Konstantyn I został ostatecznie zabity przez Wikingów w jednej z bitew pod Inverdovat w 877 r., a jego brat, Aed, na krótko objął tron, gdyż zginął w bitwie z Wikingami pod Strathallan w 878 r. W tej sytuacji zgodnie ze zmodyfikowanym przez Donalda I szkockim zwyczajem tzw. tanistry, nowym królem został wyznaczony Giric, syn Donalda I. Jednak w wyniku spisku królem został także Eochaid, syn króla Strathclyde Rhuna i siostry Aeda, a brat cioteczny Girica. Ostatecznie rządy w Szkocji sprawowali wspólnie Giric i Eochaid.
Królestwo Strathclyde
Jednak dynastia Alpinów nie została całkowicie zniszczona. Dwóch jej przedstawicieli przebywało na wygnaniu – Donald (syn Konstantyna I) i Konstantyn (syn Aeda). Dzięki powiązaniom rodzinnym z najwyższym królem Irlandii, Donald i Konstantyn znaleźli schronienie na irlandzkim dworze królewskim u swojej ciotki Máel Muire ingen Cináeda, córki Kennetha I. W 889 r. wrócili do Szkocji, pokonali Girica i Eochaida, a Donald został wyniesiony na tron jako Donald II. Niestety, Donald II został zabity przez Wikingów w 900 r. w kluczowym momencie - wydaje się, że idea kraju zwanego Szkocją (lub Alba) narodziła się w miejsce odrębnych tożsamości plemiennych, ale bez pewnej stabilizacji nigdy by do tego tak naprawdę nie doszło. W Rocznikach z Ulsteru Donald II określony został jako "ri Alban" (król Alby = król Szkocji), podczas gdy jego poprzednicy byli określani mianem "rex Pixtorum" (król Piktów). Możliwe też, że ciągłe najazdy przybyszy ze Skandynawii skonsolidowały Szkotów i Piktów wokół dynastii Alpinów i to stało się swego rodzaju papierkiem lakmusowym otwierającym drogę do budowy Królestwa Szkocji. W tej sytuacji tron przypadł Konstantynowi, synowi Aedy.
Dokładnej daty urodzenia Konstantyna II nie znamy, ale prawdopodobnie przyszedł na świat za panowania swojego stryja Konstantyna I (stąd zapewne jego imię), więc możliwe, że było to około 874 r. Był bratem stryjecznym swojego poprzednika, Donalda II, synem Aeda, bratankiem Konstantyna I i wnukiem Kennetha I MacAlpina. Niewiele wiemy o jego wczesnych latach życia, ale były to niebezpieczne czasy, kiedy jego ojciec, Aeda, został zabity w 878 r., a dorastał z bratem stryjecznym na wygnaniu na dworze najwyższego króla Irlandii, Flann Sinna Lisa. Należy przypuszczać, że Konstantyn II był, podobnie jak jego dziadek, sprytną osobą z talentem do przetrwania.
Wydaje się, że jego brat stryjeczny, Donald II, nie posiadał tych cech, co nie wróżyło mu dobrze, gdy walczył z Wikingami w 900 r. Okoliczności śmierci Donalda II nie są jasne. Jedno ze źródeł mówi, że zginął pod w Opidum Fother (obecne Dunnottar) podczas odpierania duńskiej inwazji. Inne źródło twierdzi, że został otruty. Jeszcze inne źródło podaje, że zmarł ze starości podczas wyprawy przeciwko szkockim góralom. Śmierć z przyczyn naturalnych była niezwykłą rzadkością w tej epoce. Wikingami dowodzili wnukowie legendarnego Ivara bez Kości, a po zabiciu Donalda II kontynuowali plądrowanie Szkocji, dopóki Konstantyn II nie pokonał ich w 904 r. pod Strathearn. Na szczęście radził sobie zdecydowanie lepiej niż jego poprzednik i brat stryjeczny, Donald II, i odniósł znaczące zwycięstwo, zmuszając Wikingów do odejścia na południe. Dwa lata później Konstantyn II starał się zatrzeć dawne podziały w Szkocji dokonując publicznej ceremonii koronacji w Scone, być może wyznaczając w ten sposób nowy początek królestwa.
Pomimo porażki w walkach z Konstantynem II Wikingowie ponownie zaatakowali. Wśród najeźdźców dominowali Duńczycy, którzy po zawarciu układu z Alfredem Wielkim, królem Wesseksu, panowali nad terytorium zwanym Danelaw, które obejmowało Northumbrię (północno-wschodnia Anglia) i Wschodnią Anglię. Po śmierci Alfreda Wielkiego wybuchła wojna między Anglosasami a Duńczykami z Danelaw, a w 910 r., w bitwie pod Tettenhall, Edward I Starszy i Aethelred ealdorman, władca Mercji, pokonali armię Wikingów. W tym samym roku Ragnall (jeden z wnuków Ivara bez Kości) zdobył York i wypełnił pustkę powstałą po Tettenhall.
Northumbria, Mercja i Wesseks
Northumbria, niegdyś najpotężniejsze królestwo Brytanii, znalazło się w stanie ostatecznego upadku. Terytorium północne, Bernicja, zachowało niepodległość do czasu, gdy Ragnall wyrzucił ich władcę, Ealdreda I z Bamburgha, który w swej desperacji zwrócił się do kolejnego najpotężniejszego człowieka w okolicy - króla Szkocji, Konstantyna II. Konstantyn II i Ealdred I walczyli z Ragnallem i jego Wikingami pod Corbridge nad rzeką Tyne w 914 r., ale zostali pokonani i odepchnięci. Następnie Ragnall wrócił do Irlandii i pomógł swojemu bratu Sigtryggowi Gále, odzyskać York, po czym wrócił do Northumbrii i stoczył drugą bitwę z Konstantynem II pod Corbridge nad rzeką Tyne w 918 r., w której żadna ze stron nie odniosła oczywiście zdecydowanego zwycięstwa. W każdym razie pozwoliła Ragnallowi dalej umacniać swoją władzę nad Northumbrią.
Pomimo kilku nierozstrzygniętych bitew z Ragnallem, Konstantyn II miał powody do radości. Jego zwycięstwo nad Wikingami w 904 r. oznaczało, że teraz walczył z nimi w północnej Anglii, a nie na własnym terytorium, skutecznie wykorzystując Northumbrię jako państwo buforowe. Jednak w latach 20. IX wieku pojawiło się nowe i groźniejsze zagrożenie w postaci anglosaskiego królestwa Wesseksu, które zdobywało coraz większe terytoria pod wspólnym sztandarem Edwarda I Starszego i jego siostry Ethelfledy, władczyni Mercji, zwanej „żelazną damą Mercji”.
Edward I Starszy panował nad Wesseksem i Wschodnią Anglią, podczas gdy jego siostra Ethelfled wzmocniła zachodnie granice z Walią a w 918 r. podbiła Pięć Burgów w Midlands (Derby, Leicester, Lincoln; Nottingham i Stamford). Ethelfleda zawarła traktat obronny z Konstantynem II przeciwko Wikingom i była bliska zdobycia Yorku tóź przed swoją śmiercią w 918 r., kiedy to Ragnall wrócił, aby przywrócić swoją kontrolę nad miastem. Następnie Edward I Starszy przejął kontrolę nad terytoriami Ethelfledy, jednocząc Sasów w jedno duże i potężne królestwo. W 920 r. założył fortyfikacje w północnym mieście Bakewell, gdzie zawarł traktat z Konstantynem II, Ragnallem i Brytami w celu ustalenia granic.
17 lipca 924 w Farndon-on-Dee w Cheshire zmarł Edward I Starszy. Jego najstarszy syn Athelstan został od razu uznany w Mercji królem. W Wesseksie przewagę uzyskali jego przyrodni bracia - Elfweard i Edwin. Athelstan doszedł tam do władzy dopiero na początku 925 r. 4 września koronował się na króla i okazał się najpotężniejszym władcą tego okresu. Początkowo zaczął od dyplomacji, wydając swoją siostrę za duńskiego króla Yorku i Dublina, Sigtrygga Caecha. Jednak kiedy Sigtrygga Caecha zmarł w 927 r., Athelstan przystąpił do szybkiego działania, zaatakował błyskawicznie, wyrzucając nowego władcę, Gothfritha i zdobywając Yorku. W tens sposób Athelstan panował nad terytorium większym niż wszyscy dotychczasowi władcy Wesseksu. Jeśli zaś chodzi o Gothfritha i jego syna Olafa Gothfrithsona to schronili się u Konstantyna II i Brytów, co nie spodobało się Athelstanowi, który zaprosił ich na spotkanie przy moście Eamont (Penrith). Skłonił ich do rezygnacji z sojuszu z Wikingami, ale nie przed możliwością bezpiecznej ucieczki Gothfritha i jego syna Olafa Gothfrithsona.
Konstantyn II, jako przebiegły władca i nie miał zamiaru porzucić swojej strategii wykorzystania Yorku i Northumbrii jako bufora między Szkocją a jego najpotężniejszym wrogiem. Jedyną zmianą było teraz to, że Athelstan był bardziej niebezpieczny niż Wikingowie, więc nadal wspierał wygnanych Wikingów, a nawet wydał swoją córkę za Olafa Gothfrithsona. Wydaje się, że w 934 r. Athelstan miał dość i zebrał ogromną armię i zaatakował Szkocję. Jego armia dotarła na północ aż do Dunnottar na wschodnim wybrzeżu a na południe od Stonehaven. Co ciekawe, anglosaska flota popłynęła jeszcze dalej na północ, gdzie dokonano najazdów na nordyckie ziemie w Caithness. Zmusiło to Konstantyna II do pogodzenia się z Athelstanem i towarzyszył mu w drodze powrotnej do Anglii, gdzie był świadkiem królewskich nadań w Buckingham i Cirencester w 935 r.
Athelstan był kimś więcej niż tylko potężnym wrogiem - miał w planach rządzenia całą Brytanią, a doświadczenia Konstantyna II z lat 934-935 tylko uświadomiły mu jakie wielkie to było zagrożenie dla Szkocji. Tak więc, zamiast potulnie nadal być świadkiem nadań Athelstana, Konstantyn II wrócił do Szkocji i zawiązał bardziej formalny sojusz z Olafem Gothfrithsonem i królem Strathclyde, Owenem. Kiedy Olaf pokonał swoich rywali w Irlandii w 937 r., wrócił do Anglii i w sojuszu z Konstantynem II i Owenem przygotował się do ostatecznej rozprawy z Athelstanem.
Bitwa z 937 r. została stoczona pod Brunanburh. To była epicka i zacięta walka, w której Athelstan zwyciężył, a sprzymierzeni przywódcy zostali zmuszeni do odwrotu. "Kronika anglosaska" podaje, że była to najkrwawsza bitwa w dziejach Brytanii. Zginęło w niej pięciu (nieznanych z imienia) królów (wodzów?), siedmiu nordyckich jarlów, dwóch kuzynów Athelstana oraz Cellach, syn Konstantyna II. Również islandzka "Saga o Egilu Skallagrimssonie" walczącym po stronie króla Wesseksu mówi, że była to najbardziej krwawa bitwa jaką widziała Brytania. Warto w tym miejscu przytoczyć wiersz z "Kroniki anglosaskiej":
"Pole czerniało od krwi po zachodzie słońca,
choć jeszcze z jutrzenką, wspaniała ta gwiazda,
jasna świeca wszechwiecznego Boga, opromieniała łęgi;
teraz ten pełen chwały boski twór spłynął na spoczynek,
gdy legło tam tak wielu wojowników
spośród mężów Północy, przebitych oszczepami,
co przeniosły nad tarczą, także wielu Szkotów,
sytych teraz bitwy, leżą już bez życia.
Przez cały dzień oddziały Wesseksu
parły w pościgu na wrogie nacje [...].
Pięciu młodych królów
uśpionych przez miecze
leży na polu bitwy, podobnie jak siedmiu
jarlów Anlafa i niezliczone hordy
wojowników morskich i Szkotów."
Jednak w zabawny sposób nie była to taka straszna porażka - nie tylko wszyscy trzej najważniejsi sprzymierzeni królowie przeżyli bitwę, ale wszyscy przeżyli Athelstana, który zmarł dwa lata później 27 października 939 r. Olaf wykorzystał to, by odbić York i Pięć Burgów w 940 r., a Konstantyn II nadal miał buforowe państwo między Szkocją a Anglią, a granice jego królestwa były bezpieczne.
Konstantyn II był już w podeszłym wieku, ale jego talent do przetrwania był tak wielki, że jego panowania nie zakończyła śmierć na polu bitwy, ale abdykacja! W 943 r., być może zachęcony przez niecierpliwego następcę, Konstantyn II zrzekł się tronu szkockiego i udał się do St Andrews, gdzie został opatem klasztoru w Culdees. W końcu zmarł prawie dziesięć lat później w 952 r., prawdopodobnie mając ponad osiemdziesiąt lat.
Długie panowanie Konstantyna II zapewniło Szkocji bardzo potrzebny okres stabilizacji, tym bardziej, że w przeszłości królestwo cierpiało z powodu wewnętrznych podziałów, kiedy to Giric zamordował ojca Konstantyna II, Aeda, po czym sam został zabity przez Donalda II. Jest prawdopodobne, że rywale na dworze królewskim nadal byli, ale dalsze konflikty mogły zdestabilizować Szkocję, ale w 906 r. Konstantyn II starał się zasypać te podziały zjazdem w Moot Hill w Scone, przyszłym miejscu koronacji szkockich królów. Konstantyn II ustanowił urząd mormaerów, formalnie niezależnych podkrólów, ale w rzeczywistości hrabiów działających w imieniu szkockiego króla. Ta forma rządów obowiązywała aż do tzw. rewolucji Dawida, która zreformowała państwo dwieście lat później, kiedy to doszło do normandizacji systemu rządów w Szkocji oraz wprowadzono feudalizmu przez przybyłych rycerzy normańskich i anglo-normańskich. Ponadto Konstantynowi II udało się wyprzeć Wikingów ze swojego królestwa po czym wykorzystał Northumbrię jako państwo buforowe. Jego sprytne lawirowanie między Wikingamia a Anglosasami, sprawiło że gdy pojawił się bardziej niebezpieczny wróg w postaci Athelstana, zmienił swoją politykę sprzymierzając się z Wikingami, dzięki czemu zdołał powstrzymać Athelstana.
BIBLIOGRAFIA:
1. Wojciech Lipoński, Narodziny cywilizacji Wysp Brytyjskich, Poznań 1995
2. Praca zbiorowa, Oxford – Wielka Historia Świata. Średniowiecze. Cesarstwo Niemieckie – Arabowie na półwyspie pirenejskim. T. 17. Poznań 2006,
3. Angelo Forte, Richard Oram, Frederik Pedersen, Państwa Wikingów. Podboje - władza - kultura. Wiek IX-XI, Warszawa 2010
4. Davies Norman, Wyspy. Historia, Kraków 2003
5. Michał Madej, Aethelflaeda – kobieta, która broniła Anglię przed wikingami, Łódź 2019
6. Alan Orr Anderson, Early Sources of Scottish History A.D 500–1286, volume 1., Stamford 1990,
7. Marjorie Ogilvie Anderson, Kings and Kingship in Early Scotland, Edinburgh 1980,
8. A. A. M. Duncan, The Kingship of the Scots 842–1292: Succession and Independence, Edinburgh 2002,
9. Smyth, Alfred P., Warlords and Holy Men: Scotland AD 80–1000, London, 1984.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz