16 sierpnia 1027 r. w Trialeti zmarł król Gruzji Jerzy I. Został pochowany w katedrze Bagrata w Kutaisi, w mieście które było stolicą państwa w latach 978-1122.
Nowym królem został jego 9-letni syn Bagrat IV, który został koronowany w katedrze Bana. Rządy regencyjne objęła jego matka królowa-wdowa Mariam królewna armeńska z Waspurakanu. Dzieliła władzę z możnowładztwem, w szczególności z księciem Kldekari i Trialeti Liparitem IV i księciem Kartlii Iwanem Abazasdze.
Nowo koronowany król-dziecię został zdradzony przez rycerstwo (aznauri) regionu Tao, które przeszło na stronę bizantyjską. Cesarz Konstantyn VIII w 1028 r. wysłał dużą armię przeciwko Gruzji. Armia bizantyjska ponownie obległa Artaan, Dżawachetię, najechała Trialetię i próbowała zdobyć twierdzę Kldekari, ale książę Liparit IV obronił swoją siedzibę. Sytuację pogorszył fakt, że Bagrat IV został zdradzony przez lokalnych możnych, którzy przekazali Bizantyjczykom twierdze. Możni regionu Szawszeti również przeszli na stronę wroga. Lojalny wobec króla biskup Tbety Saba Mtbevari przejął dowództwo wojskowe w regionie Szawszeti i podjął się obrony przed najeźdźcami. Zbudował fortecę, w której schroniła się miejscowa ludność i armia. Udało mu się wypędzić wrogów z regionu.
W tej sytuacji Bizancjum musiało zmienić swoją taktykę i wystawiło przeciwko Bagratowi IV gruzińskiego księcia z rodu Bagratydów Demetriusza z Klarjeti. Był on synem Gurgena z Klarjeti, który w 1010 r. został pozbawiony lenna w Artanuji przez dziadka Bagrata IV, Bagrata III. Pretendent do tronu uzyskał poparcie miejscowej ludności. Sytuacja bardzo się skomplikowała, ale w tym czasie 15 listopada 1028 r. zmarł cesarz Konstantyn VIII, a nowy cesarz Roman III Argyros wybrał inną drogę polityczną i wycofał swoją armię z Gruzji. W końcu Bagratowi IV udało się pokonać Demetriusza z Klarjeti i uwięzić go. „Kroniki gruzińskie” znane jako "Kartlis Tskhovreba" podają, że książę zmarł w niewoli.
Bagrat IV, król Gruzji
Gruzja osłabiona wojną z Bizancjum nie mogła kontynuować wojny, a samo Bizancjum starało się poprawić stosunki z Gruzją ze względu na obecność na wschodzie o wiele większego zagrożenia - Turków Seldżuckich. W tej sytuacji królowa-regentka Mariam wyjechała do Konstantynopola, gdzie w latach 1029-1030 osobiście negocjowała rozejm z cesarstwem. Podpisano rozejm na mocy którego Bagrat IV miał poślubić Helenę Argyros, córkę Bazylego, brata cesarza Romana III Argyrosa, który młodemu królowi nadał honorowy tytuł kuropalatesa.
Ślub Bagrata IV z Heleną Argyros odbył się w 1032 r. w katedrze Bana. Według historiografii gruzińskiej Helena przywiozła do Gruzji jeden ze świętych gwoździ z krzyża Jezusa Chrystusa, świętą ikonę i inne klejnoty. W Gruzji towarzyszyło jej wielu bizantyjskich artystów. Ten mariaż miał stać się podstawą dobrosąsiedzkich stosunków i przypieczętować sojusz między Gruzją a Bizancjum. Jednak królowa Helena Argyros wkrótce zmarła w Kutaisi, a Bagrat IV poślubił Borenę córkę króla Osetii.
Na relacje gruzińsko-bizantyjskie wpływały również stosunki między Bagratem IV a jego młodszym i przyrodnim bratem Demetriuszem z Anakopii. Mieszkał w swoich dobrach z Anakopią, jako siedzibą. Było to ufortyfikowane nadmorskie miasto w Abchazji. Młody książę znajdował się pod opieką swojej matki królowej Aldy z Alanii, która czując się zagrożona przez Mariam i jej syna Bagrata IV, zawarła sojusz z Bizancjum i poddała Anakopię cesarzowi Romanowi III Argyrowi. Cesarz uhonorował Demetriusza tytułem magistrosa. Miało to miejsce w 1033 r. Stało się to zarzewiem nowych sporów.
Książę Demetriusz uciekł do Konstantynopola. Na początku lat 40-tych książę Liparit IV poróżnił się z Bagratem IV. Książę obraził się na króla za uniemożliwienie mu opanowania Emiratu Tbilisi. Liparit IV IV, pod pretekstem osadzenia na tronie Demetriusza, najechał z pomocą wojsk bizantyjskich Kartli. Towarzyszył mu książę Demetriusz. Jednak Bagratowi IV udało się odepszeć atak i pokonać przeciwników. W 1046 r. Liparit IV ponownie próbował uczynić księcia Demetriusza królem. W tym celu najechał Kartli z pomocą Bizancjum i innych sojuszników. Książę Demetriusz zginął przed decydującym starciem, ale walki trwały dalej, co dowodziło, że przyrodni brat króla był tylko narzędziem w rękach buntowników sprzeciwiających się umacnianiu władzy królewskiej. Liparit IV kontynuował walkę z Bagratem IV i stał się głównym orędownikiem wpływów bizantyjskich w regionie. Odniósł liczne sukcesy w walce z wojskami królewskimi, przede wszystkim w bitwie pod Sasireti w 1042 r., gdzie Bagrat IV poniósł miażdżącą klęskę i został zmuszony do wycofania się ze swoich wschodnich posiadłości. Króla gruzińskiego wspierała grupa Wikingów, najemników ze Szwecji pod dowództwem Ingwara Obieżyświata. Liparit IV był posiłkowany przez oddziały bizantyjskie.
Bizancjum i Gruzja w 1045 r.
Bagrat IV zwrócił się do bizantyjskiego cesarza Konstantyna IX Monomacha, za pośrednictwem którego wynegocjowano układ. Zgodnie z nim Liparit IV otrzymał prawie połowę królestwa (na południe od rzeki Mtkvari), ale tylko jako posłuszny lennik i poddany gruzińskiego króla. W ten sposób w latach 1045-1048 Liparit IV, książę Trialeti, Argveti, Dolnej i Górnej Iberii, stał się najpotężniejszą osobą w gruzińskim królestwie. Nie bez powodu arabski kronikarz Ibn al-Athir nazwał go „królem Abazgów”, czyli Gruzinów. Liparit IV był jednocześnie dostojnikiem bizantyjskiego dworu cesarskiego, piastującym honorowe urzędy magistrosa i być może także kuropalatesa.
W 1045 r. zaniepokojeni bizantyjską agresją wodzowie Ani przekazali miasto Bagratowi IV. Bagrat IV i jego matka Mariam wyznaczyli na gubernatora Ani Abusera Abuseridze. W tym samym roku Bagrat IV rozpoczął walkę z Bizantyjczykami o odzyskanie Anakopii i zaanektowanie Chufatu. W kluczowym momencie tych walk delegacja namiestników Tbilisi zaproponowała Bagratowi IV poddanie miasta. Bagrat IV przekazał dowódcom prowadzenie walk o Anakopię i Chufat, a sam natychmiast przeniósł się do Kartli, wkroczył do Tbilisi i mianował w mieście swoich urzędników. Królowi stawił opór Isani, przedmieście Tbilisi, którego nie można było zdobyć. W tym czasie, Bizantyjczycy z pomocą Liparita IV, podbili Ani. W 1046 r. Liparit IV pokonał armię bizantyjską, skontaktował się z Królestwem Kachetii, ormiańskim królem Taszir-Dzorageti i najechał Kartli. Towarzyszył mu Demetriusz Jerzy. Bagrat IV został zmuszony do poddania Tbilisi i spotkał się z wrogiem w Dżawachetii. Demeter zginął przed decydującą bitwą. Bitwa zakończyła się porażką Bagrata IV. Liparit IV zdobył zamek Artanuji.
Bagrat IV wycofał się do zachodniej Gruzji. We wrześniu 1048 r. Turcy Seldżuccy w bitwie pod Kapetron pokonali połączone siły bizantyjsko-gruzińskie. Liparit IV dostał się do niewoli i został wysłany do Isfahanu. Wzmocniło to znacząco pozycję Bagrata IV, który zajął Uplisciche, schwytał synów Liparita IV Iwana i Nianię, z których pierwszy został uwolniony, a drugi pozostał w niewoli jako zakładnik. Tbilisi ponownie poddało się Bagratowi IV. Jednak w 1051 r., Liparit IV wrócił z niewoli, a armia bizantyńska wznowiła walki z Bagratem IV. Liparit IV opanował prawie całą wschodnią Gruzję. W 1052 r. Bagrat IV zostawił w Kutaisi swojego syna Jerzego II jako króla zachodniej Gruzji, a sam udał się do Konstantynopola poprosić cesarza o pośrednictwo w pojednaniu z Liparitem IV. Cesarz, spełnił prośbę Liparita IV, i trzymał w niewoli przy sobie Bagrata IV przez trzy lata. W tym czasie Liparit IV był de facto władcą Gruzji. W 1055 r. przewiózł Jerzego II z Imereti do Kartli, koronował go jako króla w Ruisi i ogłosił się jego opiekunem. Ostatecznie zgodnie z życzeniem cesarza Bagrat IV i Liparit IV pogodzili się. W 1056 r. Bagrat IV wrócił do Gruzji. Bagrat IV wygnał Liparita IV do Bizancjum i objął w posiadanie jego posiadłości. Od tego czasu wzmocnił swoją władzę, przejął kontrolę nad większością Kachetii-Heretii.
Gruzja około 1060 r.
Na początku lat 60-tych XI wieku, w wyniku nasilenia agresji ze strony Turków Seldżuckich, Bizancjum zostało zmuszone do zbliżenia się do Gruzji. Walka ze wspólnym wrogiem skłoniła do tego także Bagrata IV. W 1064 r. sułtan Wielkich Seldżuków Alp Arslan podporządkował sobie Kerman, a rok później zdobył Ani, stolicę Armenii i zagroził Gruzji. Wówczas w 1065 r. Bagrat IV ożenił swoją córkę Martę (Marię) z Michałem Dukasem, synem cesarza Konstantyna X Dukasa. Wzmocniony Bagrat IV zaatakował ormiańskiego króla z Samszwildy i w latach 1067-1068 rozpoczęła się wojna o aneksję Kachetii, ale w 1068 r. Alp Arslan po raz drugi najechał Gruzję i ta próba podboju Kachetii nie powiodła się. Sułtanowi nadal nie udało się osiągnąć swojego celu – Bagrat IV odmówił poddania się sułtanowi. Sułtan wycofał się z Gruzji, ale Tbilisi i Rustawi przekazał Gandzy (Ganja) Amirze Phadlonie. Bagrat IV brutalnie pokonał Phadlona, wkroczył do Kartli, zajął Tbilisi i przekazał je potomkom Amirów, na których nałożył roczną daninę w wysokości 44 000 drachm. W ten sposób Emirat Tbilisi stał się wasalem króla Gruzji. Phadlon ponownie najechał Gruzję. Bagratowi IV pomógł jego szwagier, król Osetii Dorgolli. Armia gruzińsko-osetyjska pod dowództwem księcia Jerzego splądrowała ziemie wroga.
24 listopada 1072 r. zmarł Bagrat IV król królów, król Gruzji, król Abchazów, silny i niezwyciężony nobilissimus całego Wschodu, kuropalates i sebastos. Bagrat IV panował od 16 sierpnia 1027 r. do 24 listopada 1072 r., czyli rządził ponad 45 lat. Król podczas swoich długich rządów był w stanie obronić niepodległość Gruzji przed zakusami ze strony Cesarstwa Bizantyjskiego i Turków Seldżuckich. Królowi udało się również stłumić opór wielkich możnowładców. Jego panowanie przygotowało grunt pod przyszłą aneksję Emiratu Tbilisi i Kachetii.
Bagrat IV zwracał wielką uwagę na rozwój kultury i edukacji. To na jego zaproszenie w latach 1060-1065 w Gruzji przebywał Święty Jerzy z Athos, który w dyspucie z patriarchą Antiochii znakomicie i skutecznie bronił autokefalii Kościoła Gruzińskiego. Został opiekunem wnuka Bagrata IV przyszłego króla Dawida IV Budowniczego. Mnich przetłumaczył z greki na gruziński dzieła Bazylego Wielkiego, Grzegorza z Nyssy, Jana z Damaszku, Atanazego z Aleksandrii i wielu innych. Jako pisarz i tłumacz stał się inspiratorem działalności naukowo-literackiej Gruzinów. Różnorodna działalność Jerzego z Athos przyczyniła się do powstania kultury gruzińskiej w kolejnych stuleciach.
Bagrat IV zgodnie ze swoim życzeniem został pochowany w klasztorze Martwili-Czkondidi. Niestety jego grób się nie zachował, prawdopodobnie został zniszczony podczas jednego z najazdów Turków Seldżuckich.
Klasztor Martwili-Czkondidi, miejsce pochówku Bagrata IV
