Filip II August był synem króla Francji Ludwika VII Młodego i jego trzeciej żony Adeli z Szampanii. Był jedynym męskim potomkiem króla i jeszcze za jego życia został koronowany w Reims 1 listopada 1179 r., w wieku 14 lat, przez swego wuja, arcybiskupa Reims, kardynała-prezbitera Santa Sabiny Wilhelma o Białych Dłoniach. W następnym roku Filip II August ożenił się z córką hrabiego Flandrii, Izabellą z Hainaut. Dzięki czemu otrzymał w posagu ważny region Artois, który obejmował miasta Arras, Bapaume i Saint-Omer. Kilka miesięcy później, w listopadzie 1179 r., zmarł Ludwik VII Młodszy a Filip II August de facto stał się jedynym królem Francji.
Filip II August jeszcze za życia ojca został koronowany w Reims 1 listopada 1179 r.
Pierwsze lata panowania młodego króla nie były łatwe: między Filipem II Augustem a pozostałymi wielkimi panami feudalnymi Francji trwała rywalizacja. Od 1181 r. był w sporze z hrabią Flandrii Filipem Alzackim a w 1186 r. stanął do walki przeciwko potężnym Plantagenetom, panującym nad Anjou, Normandią, Vexin i Akwitanią.
Wszystkie te spory zostały tymczasowo zawieszone w 1187 r., kiedy to papież Grzegorz VIII wezwał do krucjaty po zdobyciu Jerozolimy przez sułtana Egiptu i Syrii Saladyna. Filip II August, ale także cesarz rzymski Fryderyk I Barbarossa i król Anglii Ryszard I Lwie Serce odpowiedzieli na to wezwanie. Jednak francuscy i angielscy rywale podejrzewali się nawzajem o chęć zajęcia swoich terytoriów, ale udział w wyprawie krzyżowej pozwolił na utrzymanie statusu quo.
Jednak nie przeszkodziło to królowi francuskiemu i królowi angielskiemu prowadzić dalszych waśni, w związku z zerwaniem zaręczyn przez Ryszarda I Lwa Serce z przyrodnią siostrą Filipa II Augusta, Alicją. W marcu 1191 r., w Mesynie król angielski unieważnił zaręczyny twierdząc, że narzeczona urodziła dziecko jego ojcu Henrykowi II. Po czym poślubił Berengarię, córkę króla Nawarry Sancho VI Mądrego i Sanczy Kastylijskiej. Prawdopodobnie był to przemyślany mariaż mający na celu zabezpieczyć Akwitanię i Gaskonię przed roszczeniami potężnego hrabiego Tuluzy Rajmunda V. W 1195 r. Alicja została wysłana z powrotem do Francji. Jeszcze w 1192 r. jej brat, Filip II August, zaofiarował jej rękę młodszemu bratu Ryszarda - Janowi bez Ziemi, ale małżeństwu stanowczo sprzeciwiła się królowa-matka - Eleonora Akwitańska. Wracając jednak do wyprawy to połączone siły krzyżowców, w tym Francuzi i Anglicy, 12 lipca 1191 r. zdobyli Akkę. Krzyżowcy stracili wielu przywódców. Zginęli m.in. Fryderyk V Stauf książę Szwabii, dwaj wujowie Filipa II Augusta - Tybald V Dobry hrabia Blois, Châteaudun i Chartres i Stefan I hrabia Sancerre. Poległ również wielki mistrz templariuszy Gérard de Ridefort. Na skutek choroby zmarł również patriarcha jerozolimski Herakliusz, królowa Sybilla Jerozolimska i jej dwie córki oraz Filip Alzacki. Drażliwa sprawa sukcesji flandryjskiej została ponownie otwarte, a Filip II August zdecydował się złożyć krzyż, aby powrócić do Francji, pozostawiając Ryszarda I Lwie Serce, aby sam kontynuował krucjatę (w międzyczasie cesarz Fryderyk I Barbarossa utonął w rzece na obszarze Azji Mniejszej).
Filip II August i Ryszard I Lewie Serce otrzymują klucze do miasta Akki
Po powrocie do Francji Filip II August przejął Péronne i Artois w imieniu swojego pierworodnego syna Ludwika VIII Lwa, jako spadek po królowej Izabeli z Hainaut, która zmarła przy porodzie 15 marca 1190 r. w Paryżu. Domena królewska wyszła znacznie wzmocniona na północy.
Francji w 1180 r.
Król ożenił się ponownie z młodszą siostrą króla Danii Knuta VI, Ingeborgą, bezpośrednią potomkinią króla Anglii Harolda II Godwinsona, który zginął w bitwie pod Hastings. Wydaje się, że celem tego małżeństwa było osłabienie pozycji Plantagenetów poprzez dochodzenie praw jego żony do korony angielskiej, przy wsparciu Danii.
Ale nic nie poszło zgodnie z planem: dzień po ślubie Filip II August z nieznanych względów czuł do niej odrazę i odmówił koronowania Ingeborgi na królową. Ponieważ sprzeciwiała się tej decyzji, zamknął ją w klasztorze i wystąpił do papieża o anulowanie małżeństwa z powodu jego nieskonsumowania oraz zbyt bliskiego pokrewieństwa. Dunka utrzymywała, że małżeństwo zostało skonsumowane, a Duńczycy w dokumencie Genealogia Regum Danorum wykazali, że małżonkowie nie są spokrewnieni ze sobą w sposób niedozwolony, a papież nie przychylił się do prośby Filipa II Augusta.
Po serii niewiarygodnych wydarzeń - próbach oddalenia i niewoli Ingeborgi, bigamicznym małżeństwie z bawarską księżniczką Agnieszką z Meranu – Filip II August został po raz drugi wdowcem (Agnieszka z Meranu zmarła przy porodzie), ale ma z nią córkę Marię, nieślubnego syna, drugiego męskiego spadkobiercę, Filipa Hurepela. W 1212 r. pogodził się z rezygnacją z pomysłu rozwiedzenia się z Ingeborgą duńską, która przyniosła mu ekskomunikę rzuconą przez papieża Innocentego III i przywrócił ją na stanowisko królowej po siedmiu latach niewoli.
W tym czasie Ryszard I Lwie Serce kontynuował swoją przygodę w Ziemi Świętej. Po serii sukcesów militarnych uzyskał rozejm z sułtanem Saladynem i popłynął z powrotem do Anglii. Jednak po drodze został schwytany przez księcia Austrii Leopolda V Pełnego Cnót, który wydał go cesarzowi rzymskiemu Henrykowi VI Staufowi.
Filip II August wykorzystał niewolę swojego rywala i przystąpił do negocjacji z jego bratem Janem bez Ziemi, który przejął kontrolę nad rozległymi włościami Plantagenetów. W ten sposób odzyskał część Normandii. Ale Ryszard I Lwie Serce został zwolniony z niewoli na początku 1194 r. i wylądował w Normandii. Pogodził się z Janem bez Ziemi, który porzucił Filipa II Augusta i wybuchła pięcioletnia wojna. Papież Innocenty III bezskutecznie próbował pojednać zwaśnione strony, które chciał zaangażować w nową krucjatę. Jednak w marcu 1199 r., podczas oblężenia zamku Châlus-Chabrol w Limousin, Ryszard otrzymał bełt z kuszy i kilka dni później zmarł na gangrenę.
Filip II August wykorzystał spór o sukcesję po niespodziewanej śmierci Ryszarda I Lwa Serce, najechał Normandię, następnie Dolinę Loary aż po Chinon. Nowy król Anglii Jan bez Ziemi zgodził się podpisać rozejm w Thouars w 1206 r., a Filip II August mógł teraz skupić się na konsolidacji nowo podbitych ziem. Ponieważ Owernia, Burgundia i Flandria nadal opierały się przed dominacją Kapetyngów, Filip II August, aby ustanowić swoją zwierzchność i zapewnić wierność regenta Flandrii związał go małżeństwem ze swoim rodem, zajął twierdze Burgundii w 1211 r., a następnie w latach 1211-1213 Owernię, wasala Plantagenetów.
Sąsiedzi nie patrzyli przychylnym okiem na ekspansję terytorialną Francji i w 1213 r. powstała koalicja skupiona wokół obalonego hrabiego Burgundii Renald I z Dammartin, nowego cesarza rzymskiego Ottona IV z Brunszwiku i króla angielskiego Jana bez Ziemi. Przeciwko Filipowi II Augustowi stanął również jego wasal hrabia Flandrii, a następnie papież Innocenty III, który poparł Jana bez Ziemi (trzeba przypomnieć, że król francuski pozostawał ekskomunikowany od 1200 r.).
Flota francuska została rozbita przez wrogą koalicję w maju 1213 r., co przerwało wszelkie szanse na przepłynięcie kanału La Manche w celu inwazji na Anglię. Uziemiony Filip II August i jego syn Ludwik VIII Lew zostali więc zmuszeni do spustoszenia hrabstw Boulogne i Flandrii. Jan bez Ziemi wylądował w La Rochelle w lutym 1214 i udał się do Doliny Loary, ale 2 lipca został pobity przez Ludwika VIII Lwa.
Jednak podczas gdy Ludwik VIII Lew był zajęty walką z Anglikami w pobliżu Angers, Filip II August dostrzegł na północy królestwa zbliżającą się armię koalicji pod wodzą cesarza Ottona IV. Siły sprzymierzonych miały przewagę liczebną (około 7 000 ludzi przeciwko 9 000), król francuski udawał, że cofa się do Lille, aby przyciągnąć swoich przeciwników do Pont de la Marque w Bouvines. 27 lipca 1214 r. Otton IV zdecydował się na atak: była niedziela, ale cesarz był już ekskomunikowany więc nie przejmował się tym.
Na tym ograniczonym przestrzennie terenie przewaga liczebna wojsk koalicji nie miała już znaczenia. Armia francuska zmiażdżyła piechotę szwabską, a także Sasów, Flamandów, Holendrów i Anglików i bardzo szybko rozgromiła siły przeciwnika. Cesarz Otton IV uciekł, Renald I z Dammartin i hrabia Flandrii zostali wzięci do niewoli. Koalicja została pokonana. 18 września 1214 r. w Chinon Jan bez Ziemi zrezygnował ze wszystkich swoich ziem na północ od Loary i podpisał pięcioletni rozejm z Filipem II Augustem, po czym wrócił pokonany do Anglii. Było to spektakularne zwycięstwo Filipa II Augusta, który znacznie powiększył posiadłości królewskie. Pogrzebało to szanse Jana bez Ziemi na odzyskanie utraconych ziem Plantagenetów. Król francuski odzyskał w ten sposób kontrolę nad pewną liczbą terytoriów, na których panowali książęta. Z regionalnego władcy dominującego tylko na obszarze Île-de-France, król staje się suwerenem Francji. Władza królewska podupadnie dopiero sto lat później, podczas wojny stuletniej.
Rozwój terytorialny władztwa Filipa II Augusta
Władza królewska została również wzmacniana przez nowe sposoby administrowania terytoriami, silniejszą i bardziej scentralizowaną, a także przez wznoszenie licznych zamków i fortyfikacji. Przede wszystkim Filip II August ustanowił bezpośredni wymiar sprawiedliwości, oparty na utworzonych urzędach oficerów królewskich, zwanych „baillis” na północy i „sénéchaux” na południu.
Na koniec zauważmy, że Filip II August jest pierwszym królem, którego działalność odnosi się do Rex Franciæ („króla Francji”), zamiast Rex Francorum („króla Franków”). Nie mniej jednak należy wskazać, że traktaty i układy pokojowe podpisane między wasalami lub sojusznikami a królestwem Francji wymieniały bez wyjątku w dalszym ciągu Philippus rex Francorum.
Pod koniec panowania pojawiła się prawdziwa królewska propaganda, która wychwalała ekspansję i wzbogacenie królestwa za panowania Filipa II Augusta (bez rozwodzenia się nad jego bigamią). W szczególności bitwa pod Bouvines jest przedstawiona jako szczyt chwały króla, ukazanego jako zwycięski bohater i mądry monarcha. Z tym chwalebnym, popularnym i sławnym obrazem Filip II August zmarł 14 lipca 1223 r. w Nantes w wieku 57 lat, po 42 latach swojego imponującego panowania.
BIBLIOGRAFIA:
1. Judith Everard, Elizabeth M. Hallam, Francja w czasach Kapetyngów 987 – 1328, Warszawa 2006,
2. Jan Baszkiewicz, Historia Francji,1974,
3. Karl Ferdinand Werner, Avant les Capétiens – L'élection du chef de l'Etat en France de Hugues Capet à nos jours, Paryż 1988,
4. Maria i Bogdan Składankowie, Wyprawy krzyżowe, 1968,
5. Steven Runciman, Dzieje wyprawa krzyżowych. T. III., Warszawa 1987,
6. Thomas Asbridge, Krucjaty. Wojna o Ziemię Świętą, Kraków 2015,
7. Regine Pernoud, Ryszard Lwie Serce, Warszawa 1994
