Maria I z bożej łaski królowa Szkotów i Francji, następczyni tronu Anglii. Jedna z najbardziej tragicznych postaci w historii Europy. Stała się ofiarą intryg możnych, obcych dworów oraz walk między katolikami a protestantami w Szkocji.
Maria urodziła się 7 lub 8 grudnia 1542 r. w pałacu Linlithgow w Szkocji, jako córka króla Jakuba V Stewarta i jego drugiej francuskiej żony, Marii de Guise. Data 7 grudnia jest wymieniona w oficjalnym rejestrze Lothian, a 8 grudnia jest podany jako oficjalna data narodzin królewny, być może ze względu na pokrycie się z datą święta Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Dziewczynka została ochrzczona niemal natychmiast w kościele św. Michała w Linlithgow.
Prawdopodobnie urodziła się jako wcześniak i była jedynym prawowitym dzieckiem Jakuba, które mogło go przeżyć. Była siostrzenicą króla Anglii Henryka VIII, ponieważ jej babka ze strony ojca, Małgorzata Tudor, była siostrą Henryka VIII.
14 grudnia, sześć dni po narodzeniu, Maria została królową Szkocji, po przedwczesnej śmierci ojca. Jakub V zmarł prawdopodobnie z powodu załamania nerwowego po przegranej bitwie pod Solway Moss lub z powodu zatrucia zanieczyszczoną wodą podczas kampanii wojennej.
Według legendy, Jakub V zanim wyzionął ducha, podobno powiedział: „It cam wi' a lass and it will gang wi' a lass” - co znaczy „Z dziewką przyszło i z dziewką przeminie”. Było to albo odniesienie do wstąpienia dynastii Stewartów na tronu szkocki dzięki małżeństwu Wielkiego Stewarda Szkocji Waltera Stewarta z Marjorie Bruce, córką króla Roberta I Bruce'a, albo do średniowiecznego mitu narodu szkockiego, zapisanego w Scotichronicon, według którego Szkoci pochodzą od księżniczki Scoty.
Maria była 6-dniowym niemowlęciem, kiedy odziedziczyła tron. Szkocją, do czasu osiągnięcia przez nią pełnoletności, rządzili regenci. W tym okresie królowa Maria stała się przedmiotem rozgrywek między możnymi Szkocji oraz międzynarodowych - Francja, Anglia, Hiszpania, Państwo Kościelne i Cesarstwo.
Maria I, królowa Szkotów w wieku 13 lat
Jakub V i jego żona Maria de Guise
Od samego początku kwestia regencji budziła wielkie spory. Konkurowały ze sobą dwa obozy - katolicki na czele z kardynałem Dawidem Beatonem, arcybiskupem St. Andrews i protestancki na czele z Jakubem Hamiltonem, drugim hrabiom (earlem) Arran. Swoje roszczenia kardynał Beaton opierał na rzekomej woli umierającego króla, ale jego przeciwnicy odrzucili te słowa, jako kłamstwo. Kopia domniemanej woli została zachowana przez hrabiego Arrana. Arran, przy wsparciu przyjaciół i krewnych, został regentem.
Jakub Hamilton, drugi hrabia Arran, regent Szkocji
Kiedy zmarł król Jakub V, kardynał Beaton wezwał do powrotu do Szkocji, katolika i krewnego królowej-niemowlęcia, Mateusza Stewarta, hrabiego Lennox. Miał on rywalizować z Jakubem Hamiltonem, hrabią Arran. Hrabia Lennox przybył do zamku Dumbarton, swojej twierdzy, z dwoma statkami w marcu, zaledwie kilka dni po tym, jak Parlament Szkocji ogłosił Arrana regentem i następcą tronu po Marii, królowej Szkotów. Zarówno Arran, jak i Lennox mieli pretensje do tronu jako potomkowie Marii Stewart, córki króla Szkocji Jakuba II. Jednak to Arran miał lepsze roszczenia jako wnuk w linii męskiej, podczas gdy hrabia Lennox był prawnukiem w linii żeńskiej. Lennox twierdził jednak, że Arran był nieślubnym dzieckiem, ponieważ jego ojciec nie rozwiódł się z pierwszą żoną Elżbietą Home przed ślubem z matką Arrana, Janet Bethune.
kardynał Dawid Beaton, arcybiskup St. Andrews
Początkowo hrabia Arran był protestantem i członkiem partii proangielskiej. Po śmierci Jakuba V w 1542 r. Archibald Douglas, szósty hrabia (earl) Angus powrócił z wygnania do Szkocji z instrukcjami króla Anglii Henryka VIII, aby wynegocjować małżeństwo między Marią, Królową Szkotów i Edwardem młodym księciem Walii. Konfiskata majątku Archibald Douglas została unieważniona, przywrócono jego majątki w Szkocji, a on został tajnym radnym i generałem porucznikiem. W 1543 r. do negocjacji małżeńskich włączył się również hrabia Arran; w tym samym roku regent zezwolił na tłumaczenie i czytanie Biblii w języku narodowym. 27 stycznia 1543 r. aresztował kardynała Beatona, który wspierał „stary sojusz” z Francją. Beaton został uwięziony w pałacu Dalkeith, a następnie w zamku Blackness. Po aresztowaniu kardynała papież wydał interdykt, zgodnie z którym wszystkie kościoły w kraju powinny zostać zamknięte, a sprawowanie sakramentów zawieszone.
1 lipca 1543 r., kiedy Maria miała sześć miesięcy, podpisano traktat z Greenwich, który gwarantował, że w wieku dziesięciu lat Maria poślubi Edwarda i przeprowadzi się do Anglii, gdzie Henryk mógłby nadzorować jej wychowanie. Traktat przewidywał, że oba kraje pozostaną prawnie rozdzielone, a jeśli małżonkowie nie mieliby dzieci, związek między Szkocją a Anglią rozwiązałby się. Szkocki parlament odrzucił umowę. Król Anglii Henryk VIII wątpił w zaangażowanie Arrana w politykę proangielską i chciał, aby regent został obalony.
Kardynał Beaton ponownie doszedł do władzy i zaczął propagować prokatolicką i profrancuską politykę, rozwścieczając tym Henryka VIII, który chciał zerwać sojusz szkocko-francuski. Kardynał Beaton chciał przenieść Marię z wybrzeża Szkocji do bezpiecznego zamku Stirling. Regent Arran oparł się temu posunięciu, ale wycofał się, gdy zbrojni zwolennicy Beatona zgromadzili się w Linlithgow. Hrabia Lennox eskortował Marię i jej matkę do Stirling 27 lipca 1543 r. z 3500 uzbrojonymi mężczyznami. Maria została koronowana w kaplicy zamkowej 9 września 1543 r.
Krótko przed koronacją Marii Henryk VIII aresztował szkockich kupców kierujących się do Francji i skonfiskował ich towary. Aresztowania wywołały gniew w Szkocji. Doprowadziło to we wrześniu 1543 r. do odwrócenia się sojuszy. Regent-hrabia Arran potajemnie spotkał się z kardynałem Beatonem w Callendar House i doszło do pogodzenia się dwóch zaciętych wrogów. Krótko po tym, jak został katolikiem i przyłączył się do frakcji profrancuskiej. Podpisał traktat z Haddington, wyrażając zgodę na małżeństwo królowej z Delfinem Francji Franciszkiem i i zyskując w ten sposób od króla francuskiego Henryka II w 1548 r. księstwo Châtellerault. Doprowadziło to do siedmioletniej wojny z Anglią, zwanej „Dziwnymi zalotami”, ogłoszonej 20 grudnia 1543 r. i podpisanej przez regenta w następnym miesiącu. Wypowiedzenie wojny przyniósł Henryk Ray, aby przekazać je parlamentowi Szkocji. Regent odpowiedział, że parlament został rozwiązany, więc pomyślał, że celowe jest, aby nie odpowiadać Henrykowi VIII na podnoszone wówczas żądania.
Archibald Douglas, szósty hrabia Angus
Natomiast hrabia Lennox, który przybył do Szkocji zwabiony również perspektywą małżeństwa z królową-wdową Marią de Guise, we września otrzymał ofertę poślubienia Małgorzaty Douglas, córki wdowy królowej Małgorzaty Tudor (żony króla Szkocji Jakuba IV i siostra króla Henryka VIII), i przyrodniej siostry zmarłego króla Jakuba V. Po tym, jak Lennox przejął francuskie pieniądze i artylerię, które zostały wysłane do Marii de Guise, ta zaoferowała mu nawet rękę swojej córki królowej Marii. Kiedy parlament Szkocji odrzucił traktat z Greenwich, Lennox następnie zmienił strony i poparł wysiłki wojskowe króla Henryka VIII w celu zapewnienia małżeństwa królowej Marii z jego synem księciem Edwardem w wojnie „Dziwne zaloty”.
W Szkocji wybuchła wojna domowa między regentem Arranem z frakcją Archibalda Douglasa na wschodzie i Mateusza, hrabiego Lennox na zachodzie. Tak targana wewnętrznymi konfliktami Szkocja wchodziła w jeszcze poważniejsze starcie zbrojne z Anglią zwane „Dziwnymi zalotami”.
Mateusz Stewart, hrabia Lennox
Hrabia Lennox i Wilhelm Cunningham, hrabia Glencairn, nadal popierali małżeństwo księcia Edwarda z Marią, królową Szkocji, mimo że parlament szkocki odrzucił angielską ofertę. Lennox i Glencairn zostali więc uznani za zdrajców. W tej sytuacji hrabia Lennox 7 marca 1544 r. napisał do Marii de Guise, mając nadzieję że zyska na czasie. W liście tym dowodził swojej niewinności i, że jest to uknuty spisek przeciwko niemu, za którym stał regent Arran i jego rada.
Jednak regent Arran już zarządził atak na Glasgow. Z zamku w Edynburgu wysłano artylerię i broń ręczną. Zamek Bothwell został zdobyty jako pierwszy 8 marca. Ludzie Lennoxa zajęli stanowiska w Zamku i Katedrze, ale on sam pozostał w swojej twierdzy, Dumbarton. 16 marca 1544 r. doszło do bitwy pod Glasgow. Zwycięstwo odniósł regent. Wkrótce po tej bitwie, w maju 1544 r., armia angielska spaliła Edynburg. 24 maja 1544 r. regent Arran stoczył kolejną bitwę na Glasgow Moor z hrabią Glencairn. Syn Glencairna, Andrzej Cunningham i Jan Hamilton z Cambuskeith zginęli w tej bitwie. Glencairn wycofał się, a Lennox, nie mogąc odzyskać zajętego zamku Dumbarton, popłynął do Anglii 28 maja 1544 r.
W 1546 r. kardynał Dawid Beaton uwięził protestanckiego kaznodzieję Jerzego Wisharta w zamkowej Wieży Morskiej, a następnie 1 marca kazał go spalić na stosie przed murami zamku St Andrews Castle. Wśród przyjaciół Wisharta była grupa dobrze poinformowanych protestanckich lairdów (ziemian ze średniej szlachty, bez tytułów arystokratycznych) z regionu Fife, z których niektórzy wcześniej spiskowali z Henrykiem VIII i jego ambasadorem Ralphem Sadlerem, aby schwytać lub zamordować kardynała Beatona.
W sobotę 29 maja 1546 r. lairdowie postanowili zemścić się za zabicie pastora. Norman Leslie, pan Rothes, i trzech mężczyzn, być może przebierając się za murarzy, trwały właśnie prace budowlane, weszli do zamku. Jakub Melville i jego towarzysze weszli udając, że mają spotkanie z kardynałem. Wilhelm Kirkcaldy z Grange wraz z ośmioma mężczyznami wdarł się do zamku przy moście zwodzonym, a kiedy dołączył do nich Jan Leslie z Parkhill, pokonali tragarza Ambrosa Stirlinga, dźgnęli go i wrzucili do rowu. Prawdziwi murarze i garnizon nadzorowany przez Kirkcaldy'ego wyszli przed tylną bramą, gdzie niedawno wyszła kochanka kardynała Marion Ogilvy. Peter Carmichael dźgnął kardynała w jego komnacie lub na spiralnych schodach we wschodniej wieży zamku. Następnie ciało zamordowanego kardynała powieszono z jego okna lub z parapetu przed zamkiem. Miało to zniechęcić zwolenników Beatona przed próbą jego ratowania.
Syn regenta, Jakub Hamilton, drugi po ojcu w linii do korony Szkocji, przebywał w tym czasie na zamku jako zakładnik kardynała. Teraz stał się pionkiem lairdów z Fife. Regent został zmuszony do opóźnienia odpowiedzi na działania szlachciców z Fife, ponieważ w tym czasie oblegał zamek Dumbarton na zachodzie Szkocji, który odbił Anglikom 8 lipca 1546 r. Parlament Szkocji w Stirling w dniu 11 czerwca 1546 r. wydał proklamację, w której zakazywał sprzedaży jakiegokolwiek rodzaju zaopatrzenia, szlachcicom z Fife. Wezwano lairdów z Fife do Edynburga, aby przedstawili swoją sprawę ale oni odmówili. Na czas swojej niewoli syn regenta Arrana został wykluczony ze szkockiej sukcesji królewskiej. William Kirkcaldy z Grange negocjował z Henrykiem VIII w Anglii, proponując Jakubowi Hamiltonowi zostanie zakładnikiem. We wrześniu Henryk VIII wysłał na sześciu statkach zaopatrzenie szlachcicom z Fife, a lairdowie mieli przekazać młodego Hamiltona, aby został sprowadzony do Anglii. Jednak tak się nie stało. Sprawa lairdów z Fife stała się nowym powodem wojny między Szkocją a Anglią.
Regent Arran przygotowywał się do długiego oblężenia. Klasztorom w Szkocji nakazano zapłacić podatek w wysokości 6000 funtów na poczet kosztów odzyskania zamku. Norman Leslie i Kirkcaldy z Grange wraz ze swoimi wspólnikami zostali ekskomunikowani za zabicie kardynała. W październiku rozpoczęło się oblężenie zamku. Protestanccy szlachcice mieli poparcie Henryka VIII, który mimo obietnic nie wysłał wsparcia w postaci armii. W tej sytuacji do gry wkroczyła Francja, która wysłała flotę celem ostrzelania i zdobycia zamku. W końcu twierdza padła po 18 miesiącach a buntownicy zostali wywiezieni do Francji.
Po zawarciu umowy małżeńskiej między Szkocją a Francją pięcioletnia Maria królowa Szkotów została wysłana do Francji, aby spędzić następne trzynaście lat na dworze francuskim. Flota francuska wysłana przez króla Francji Henryka II, dowodzona przez Mikołaja de Villegagnona, wypłynęła wraz z Marią z Dumbarton w dniu 7 sierpnia 1548 r. i przybyła tydzień lub trochę później do Roscoff lub Saint-Pol-de-Léon w Bretanii.
Maria I królowa Szkotów wchodzi na pokład statku, który ma ją wywieźć do Francji
Małej Marii towarzyszył jej własny dwór, w tym dwóch nieślubnych przyrodnich braci Robert i Jan oraz „cztery Marie” - cztery dziewczynki w jej wieku, wszystkie o imieniu Maria, które były córkami najszlachetniejszych rodów Szkocji: Beaton, Seton, Fleming i Livingston. Janet, Lady Fleming, która była matką Marii Fleming i przyrodnią siostrą Jakuba V, została guwernantką królowej Szkotów.
Wielu Szkotów, którzy towarzyszyli Marii, zostało zwolnionych, za wyjątkiem Lady Fleming i jej pielęgniarki, Jean Sinclair, ale to dzięki wstawiennictwu Marii de Guise. Król Francji wolał otoczyć ją Francuzami, aby ułatwić jej naukę języka, a Rada uznał, że „rodacy Marii są dość brzydcy, szorstcy i źle umyci, a zatem nieodpowiednimi towarzyszami dla przyszłej żony Delfina”. "Cztery Marie" zostały w ten sposób wysłane do klasztoru dominikanów.
Lady Fleming opuściła Francję w 1551 r., po tym jak wywołała wielki skandal na dworze królewskim. Otóż Janet Stewart, Lady Fleming wdała się w romans z królem Henrykiem II i nawet urodziła mu syna. Wówczas królowa Katarzyna Medycejska wraz z inną metresą króla Dianą de Poitiers pozbyły się niewygodnej Szkotki.
Diane de Poitiers była odpowiedzialna za zarządzanie edukacją dzieci królewskich, to znaczy za zarządzanie guwernantkami i wybór wychowawców. Kierownictwo personelu Marii zostało powierzone Jean de Humières, a po jego śmierci w lipcu 1550 r. Claude d'Urfé, które pełnił do 1553 r.
Maria, kiedy stała się młodą kobietą, jej wujowie postanowili dać jej jako nową guwernantkę gorliwą katoliczkę, Françoise d'Estamville, o dobrej reputacji.
Maria I królowa Szkotów i Franciszek Delfin Francji
Według współczesnych relacji, Maria była dzieckiem żywym, pięknym i sprytnym co było obiecujące na przyszłość. Na dworze francuskim była ulubieńcem wszystkich, z wyjątkiem żony Henryka II, Katarzyny Medycejskiej. Maria nauczyła się grać na lutni i wirginale, była biegła w prozie, poezji, jeździectwie, sokolnictwie i robótkach ręcznych, a także uczyła się francuskiego, włoskiego, łaciny, hiszpańskiego i greckiego, a także mówiła w swoim rodzimym szkockim. Jej przyszła szwagierka, Elżbieta Walezjusz, stała się jej bliską przyjaciółką, o której Maria „zachowała nostalgiczne wspomnienia w późniejszym życiu”. Babka Marii ze strony matki, Antonina de Bourbon, miała silny wpływ na jej dzieciństwo i działała jako jedna z jej głównych doradczyń i opiekunek.
Portrety Marii ukazują, że miała małą owalną głowę, długą, wdzięczną szyję, jasne kasztanowe włosy, piwne oczy, pod ciężko opuszczonymi powiekami i drobno wygiętymi brwiami, gładką bladą skórę, wysokie czoło i regularne, stabilne cechy. Uważano ją za ładne dziecko, a później, jako kobieta, uderzająco atrakcyjną. W pewnym momencie swojego niemowlęcia lub dzieciństwa zachorowała na ospę, ale nie zostawiła na jej ciele żadnych znaków.
Maria przebywając na dworze francuskim była otoczona przepychem i niczego jej nie brakowało. Była traktowana jak przystało na władcę. Jeden ze współczesnych Marii historyków donosił, że 29 kwietnia 1548 r. na ślubie jej wuja Franciszka de Guise z Anna de Este, królowa Szkotów miała pokaźną garderobę zawierającą „złote suknie z adamaszku i fioletową satyną wenecką na fioletowym jedwabiu i bogatą czarną taftę, a nakrycia głowy są starannie haftowane, a rękawiczki wykonane z najlepszej skóry” i jej trzy miedziane skrzynie ledwo mogły pomieścić całą biżuterię.
Maria była elokwentna i wyjątkowo wysoka, nawet jak na współczesne standardy (jako dojrzała kobieta miała 1,80 m), podczas gdy jej przyszły mąż Franciszek, jąkał się i był niezwykle niski. Król Henryk II powiedział: „od samego początku w dniu, w którym się poznali, mój syn i ona dogadali się tak, jakby znali się od dawna ".
We wrześniu 1550 r. królowa-wdowa Maria de Guise, po dwóch latach rozłąki z córką, którą spotkała około 25 września, przybyła do Francji w towarzystwie dużej liczby szlachty. Uczestniczyli razem, w październiku, w królewskim wjeździe Henryka II do Rouen. Celem podróży Marii de Guise było przede wszystkim wywarcie wrażenia na jej szlachcie; inscenizacja władzy politycznej po wejściu do Rouen była prawdopodobnie najdroższym wydarzeniem zorganizowanym we Francji w 1550 r.
Podczas swojej wizyty Maria de Guise odkryła spisek uknuty przez Roberta Stuart,, którego celem było wyeliminowanie Marii królowej Szkotów poprzez przekupienie kucharza, aby otruł ją jej ulubionym daniem, pączki z gruszkami.
Maria de Guise dzięki wsparciu dworu francuskiego, swoich braci i samych Szkotów objęła rządy regencyjne w Szkocji. Obalony regent Jakub Hamilton hrabia Arran, aby zostać "uciszony" otrzymał od króla Francji księstwo Châtellerault. Maria królowa Szkotów miała pozostać we Francji jako przyszła żona Delfina. We wrześniu 1551 r. zmarł jedyny syn Marii de Guise, a przyrodni brat królowej Marii, Franciszek III Orleański, książę Longueville.
W 1554 r. Marii de Guise przejęła od Jakuba Hamiltona, hrabiego Arran i rządy regencyjne, które sprawowała do swojej śmierci w 1560 r. Zrezygnował z regencji pod warunkiem, że będzie spadkobiercą królowej Marii, jeśli ta umrze bezpotomnie. Okres regencji Marii de Guise to również okres walk między różnymi koteriami oraz między katolikami i protestantami w Szkocji ale o tym w kolejnym poście.
