Kult św. Idziego upowszechnił się do połowy XI w. w południowej Francji. W XII w. znalazł licznych zwolenników w Europie Zachodniej - od Węgier, Bawarii po Anglię. Do Polski dotarł pod koniec XI w. za sprawą księcia Władysława I Hermana. Gall Anonim w swoim dziele Kronika Polska opisał okoliczności związane z narodzinami Bolesława III Krzywoustego, którego rodzice – Władysław Herman i Judyta czeska – za radą biskupa poznańskiego Franka wyprawili do sanktuarium św. Idziego w Saint-Gilles w Prowansji poselstwo z darami wotywnymi w intencji narodzenia potomka. Uroczystemu poselstwu księcia polskiego przewodził kapelan księżnej Judyty, Piotr. Niewielki kościół pw. św. Idziego we Wrocławiu wybudowany w I połowie XIII w. jest jednym z najstarszych świadectw żywotności tego kultu w Polsce Piastów.
Kościół św. Idziego we Wrocławiu w ujęciu nocnym (źródło: fotopolska.eu)
Kościół św. Idziego we Wrocławiu (źródło: Wikimedia Commons)
A tak tą sprawę opisał Gall Anonim:
Bolesław, książę wsławiony,
Z daru Boga narodzony,
Modły świętego Idziego
Przyczyną narodzin jego.
W jaki sposób się to stało,
Jeśli Bogu tak się zdało,
Możemy wam opowiedzieć,
Skoro chcecie o tym wiedzieć.
Doniesiono raz rodzicom,
Którym brakło wciąż dziedzica,
By ze złota dali odlać
Co najrychlej ludzką postać.
Niech ją poślą do świętego
Na intencję szczęścia swego,
Śluby Bogu niech składają
I nadzieję silną mają.
Co prędzej złoto stopiono
I posążek sporządzono,
Który za syna przyszłego
Do świętego ślą Idziego.
Złoto, srebro, płaszcze cenne
Oraz różne dary inne,
Posyłają święte szaty
I złoty kielich bogaty.
Wnet posłowie się wybrali
Przez kraje, których nie znali;
Kiedy Galię już przebyli,
Do Prowansji wnet trafili.
Posłowie dary oddają,
Mnisi dzięki im składają;
Cel podróży swej podają
Oraz prośby przedstawiają.
Wtedy mnisi trzy dni całe
Pościli na Bożą chwałę;
A za postu ich przyczyną
Matka wnet poczęła syna!
Więc posłom zapowiedzieli,
Co w swym kraju zastać mieli.
Zostawiwszy mnichów z złotem
Wysłańcy spieszą z powrotem.
Minąwszy burgundzką ziemię
Wrócili, gdzie polskie plemię.
Przybyli z twarzą promienną,
Księżnę zastając brzemienną!
Takie były narodziny
Owego właśnie chłopczyny,
Nazwanego Bolesławem,
Ojciec zwał się Władysławem.
Matka zaś Judyt imieniem
Za dziwnym losu zrządzeniem.
Tamta Judyt kraj zbawiła,
Gdy Holoferna zabiła -
Ta zaś porodziła syna,
Który wrogom karki zgina.
Spisać dzieje tego księcia
To cel mego przedsięwzięcia.
Dalej za Gallen Anonimem czytamy:
Po odczytaniu zatem listu i przyjęciu upominków sobie złożonych, opat wraz z bracią, odprawili post trzydniowy, w połączeniu z litanjami i modlitwami, w których wzywali wszechmocności Bożej, aby przez wzgląd na dary sobie ninie przez pobożność wiernych nadesłane, a w liczbie daleko większej jeszcze szlubowane na przyszłość, wysłuchała błagań tychże i skutkiem pożądanym uwieńczyła, a przez to chwałę imienia swego zwiększyła pomiędzy ludami nieznajomemi, i rozszerzyła sławę swojego sługi, Idziego, daleko. A więc, sługo Boży, w którego imię wznoszą się te modły, ziść szluby sług twoich błagalne! za pacholę, wyjednaj pacholę; za udane, wyjednaj prawdziwe; niech otrzymają cieleśne, w zamian za przynoszone w darze kruszcowe.
Lecz po co rozwodzić się dłużej? Jeszcze nawet post przez zakonników wykończony nie był w Prowancji a matka już się w Polsce poczęciem syna uradowała. Jeszcze z krainy tamtej posłowie nie odjechali, a już głosili im z góry zakonnicy, o tém poczęciu zwierzchniej ich pani. Przetoż co żywo do dom odprawieni, pełni otuchy, jako wierzący przepowiedni mnichów najzupełniej, cieszą się naprzód z poczęcia, a wkrótce będą w dwójnasób więcej, ziszczeniem szlubu swego pocieszeni.
Gall Anonim ukazał Bolesława III Krzywoustego jako godnego sprawowania władzy nad Polakami. Jest darem od samego Boga. Natomiast panowanie Krzywoustego jest naturalnym wynikiem łaski od Boga, jaką cieszy się on oraz jaką cieszyli się jego poprzednicy i że jest godzien bycia sukcesorem swoich przodków. Tym samym jego osoba wpisuje się w mit piastowski, mit oddania się Bogu i pokory.
Dzięki mitowi wstawiennictwa św. Idziego w Polsce powstało wiele obiektów sakralnych pod wezwaniem owego francuskiego opata. Kościół św. Idziego w Inowłodzu na ziemi łęczyckiej jest obiektem sakralnym wzniesionym w stylu romańskim w 1082 r. z fundacji Władysława I Hermana. Jednak najnowsze badania wskazują, że pochodzi prawdopodobnie z XII w., najpóźniej z 1138 r. i jest fundacją księcia Bolesława Krzywoustego. Tym samym można przyjąć, że powstał między 1082 a 1138 a opowieść Galla Anonima w sprawie wysłanych darów z dworu Władysława Hermana i Judyty Marii z prośbą o narodziny książęcego potomka do Opactwa Saint-Gilles-du-Gard w Prowansji jest prawdziwa. I tak św. Idzi stał się patronem narodzin Bolesława.
Kościół św. Idziego powstał również w Płocku, stolicy Polski za panowania Władysława I Hermana i jego syna Bolesława III Krzywoustego. Był on fundacją księcia jako wotum dziękczynne za narodziny syna. Niestety ten obiekt sakralny nie dotrwał do naszych czasów.
