Władysław I Herman książę Polski

 

4 czerwca 1102 r. zmarł Władysław I Herman książę Polski w latach 1079-1102. Władca został pochowany w katedrze płockiej.

 

Władysław Herman wstąpił na tron w wyniku spisku możnych, którzy pozbawili władzy jego starszego brata króla Bolesława II Śmiałego. Niestety nie znamy szczegółów tego "przewrotu pałacowego". Obalony Bolesław Śmiały uzyskał schronienia na Węgrzech. Wielu historyków przychyla się do teorii, że spisek doszedł do skutku dzięki wsparciu z zagranicy - króla Niemiec Henryka IV i księcia Czech Wratysława II.

 

Zmiana na tronie polskim wpisała się w ogólnoeuropejską politykę - trwał wówczas spór o inwestyturę między królem niemiecki Henrykiem IV a papieżem Grzegorzem VII. Polski przewrót pałacowy był efektem uzyskania przewagi obozu cesarskiego nad papieskim w sporze o inwestyturę. Bolesław Śmiały był przedstawicielem obozu papieskiego, wspierał opozycję saską i wybranego przez nią antykróla Rudolfa z Rheinfelden. Zabójstwo biskupa krakowskiego Stanisława ze Szczepanowa stało się doskonałym pretekstem do aktywnego wystąpienia przeciwko królowi Bolesławowi Śmiałemu. Naturalnym następcą obalonego króla był jego młodszy brat Władysław Herman i to właśnie jego możni osadzili na tronie.

 

Oczywistym było, że nowy władca Polski zawdzięczający wstąpienie na tron wsparciu niemiecko-czeskiemu od razu przejdzie do obozu cesarskiego i zwiąże się sojuszem z nimi. W 1080 lub 1081 r. Władysław Herman poślubił Judytę córkę Wratysława II czeskiego, wznowił płacenie trybutu ze Śląska. W 1082 r. wsparł militarnie swojego teścia w jego walkach o margrabstwo austriackie z jego władcą Leopoldem II Pięknym, który stał wiernie w obozie papieskim. Władysław Herman nie chcąc iść na zwarcie z królem niemieckim i zrezygnował ze starań o koronę królewską. Przy czym rezygnacja z korony królewskiej była podyktowana dwoma czynnikami: pierwszy to ten natury politycznej a drugi wynikał z czysto technicznych możliwości: po pierwsze żył prawowity król Polski Bolesław II Śmiały a po drugie wysoce prawdopodobne jest, że zabrał ze sobą na Węgry insygnia koronacyjne, tak więc nie było regaliów, którymi można by było się koronować.

 

Według mnie ta uległość wobec obozu cesarskiego mogła wynikać z dwóch rzeczy. Po pierwsze Henryk IV do tego stopnia uzyskał przewagę nad obozem papieskim, że był w stanie powołać swojego antypapieża Klemensa III, a po bitwie pod Hohenmölsen (zwanej też bitwą nad rzeką Białą Elsterą), śmierci antykróla Rudolfa umocnił swoją pozycję w Niemczech, a Władysław Herman nie miał co liczyć na pomoc ze strony Węgier i papieża Grzegorza VII, gdyż ich sojusznikiem był obalony Bolesław Śmiały i jego syn Mieszko, po drugie nowy książę Władysław Herman był całkowicie zależny od możnych, którzy wynieśli go na tron i zapewne nie czuł, aby jego władza była mocno ugruntowana.

 

 Złoty kodeks z Pułtuska został prawdopodobnie sporządzony na polecenie Władysława I Hermana i może świadczyć o ambicjach i bogactwie polskiego władcy

 

Władysław I Herman, książę Polski

 

Marzenia o koronie królewskiej zostały już całkowicie pogrzebane w 1085 r. kiedy to Henryk IV nadał Wratysławowi II tytuł króla Czech i Polski. Prawdopodobnie tym sposobem Władysław Herman został poddany pewnej zależności od króla Czech. Taka rola z pewnością nie odpowiadała księciu polskiemu, który zaczął szukać przeciwwagi dla rosnącej potęgi czeskiego teścia. Okazja ku temu nadarzyła się po śmieci jego żony Judyty czeskiej. W 1086 r. Władysław Herman zezwolił swojemu bratankowi Mieszkowi na powrót do Polski i nadał mu w zarząd Małopolskę. Ten gest miał ocieplić stosunki z Węgrami oraz pozbawić ich możliwości ingerencji zbrojnej mającej na celu osadzenie Mieszka na tronie zamiast Władysława. Drugim krokiem było zbliżenie z dworem cesarskim, aby wzmocnić swoją pozycję względem Czech. W 1088 r. książę Władysław Herman poślubił siostrę samego cesarza Henryka IV, Judytę Marię. Oczywiście książę Polski nie mógł zrzucić zależności od Czech i płacić trybutu ze Śląska, gdyż to spotkało by się z negatywną reakcją cesarza Henryka IV, który potrzebował Czech do swoich walk z wewnątrzniemiecką opozycją, która mimo, że pokonana była nadal silna a na jej czele stał nowy antykról Herman z Salm a po jego śmierci Ekbert II margrabia Miśni. Władysław Herman w 1088 r. ożenił swojego bratanka Mieszka z nieznaną nam z imienia księżniczką ruską. Była to prawdopodobnie próba wzmocnienia Polski przed czeskim zwierzchnictwem. Rok później książę Mieszko został otruty w trakcie uczty. Jest bardzo prawdopodobne, że za tym zabójstwem stał palatyn Sieciech, który mógł obawiać się zemsty księcia za wygnanie jego ojca. Możliwe, że i stryj przyczynił się do śmierci Mieszka, ponieważ jego obecność w kraju mogła być zagrożeniem dla władzy Władysława Hermana i jego synów.

 

Wratysław II książę i pierwszy król Czech - fresk z kaplicy św. Katarzyny w Znojmie z 1134 r.

  

Władysław Herman mimo tego, że został wyniesiony na tron dzięki możnym panom, nie stał się bezwolnym narzędziem w ich rękach. Podjął starania o przywrócenie autorytetu władzy książęcej. Wspólnie z palatynem Sieciechem próbował budować silny i scentralizowany aparat władzy państwowej. Na pieczęciach książęcych ukazywano władcę siedzącego na tronie, trzymającego na kolanach obnażony miecz, symbol władzy nad poddanymi. Ale na tym nie koniec. Władysław jest sędzia-prawodawcą i wojownikiem-obrońcą. Tego rodzaju sposób przedstawienia panującego władcy nazywany jest majestatycznym i przysługiwał koronowanym głową państw. Można jedynie się domyśleć, że książę bardzo wysoko cenił swoją pozycję i godność Pana Polski. Książę zwracał szczególną uwagę na zewnętrzne oznaki swojego autorytetu jako władcy. Jedną z zalet idealnego władcy była szczodrość wobec Kościoła. To dzięki Władysławowi Hermanowi zawdzięczamy ukończenie nowej katedry w Poznaniu, rozpoczął lub kontynuował przebudowę katedry św. Wacława na Wawelu w Krakowie. Książę był również darczyńcą dla katedry w Bambergu, której ofiarował dwa złote krzyże. Ufundował również 2 lub 3 złote kodeksy, czyli księgi liturgiczne, w których cały tekst zapisano złotem.

 

Król Herod zasiadający na tronie, otoczony dworzanami i swoją drużyną

 

 Pieczęć Władysława I Hermana, uderzające podobieństwo do przedstawienia króla Heroda - Książę zasiadając dumnie na tronie, mógł się posiłkować siłą autorytetu przysługującego władcy, nawet jeśli brakowało mu potęgi militarnej czy też talentów wojskowych

 

Od około 1092 r. czyli już po śmierci króla Wratysława II Władysław Herman przestał płacić Czechom trybut ze Śląska. Z resztą nowy władcą Czech Konrad I był już tylko księciem, więc ustała królewska zależność od Pragi. Książę starał się również przywrócić polskie panowanie lub chociażby zwierzchność nad Pomorzem. Udało się około roku 1091 podbić Pomorze Gdańskie. Jednak zaangażowanie Polski w walki wewnętrzne w Czechach spowodowały, że Piastowie na powrót utracili kontrolę nad tą północną prowincją. Niestety w tym czasie sytuacja się mocno skomplikowała, gdyż ostatnie lata panowania Władysława Hermana to czas walki z opozycją możnych niezadowolonych z centralistycznej polityki księcia i jego palatyna Sieciecha. Po stronie buntowników stanęli również książęcy synowie Zbigniew, który w 1093 r. został wykradziony z saskiego klasztoru i wszczęto bunt na Śląsku, który udało się rozwiązać. Ale w 1097 r. doszło do kolejnego wystąpienia synów, którzy otrzymali samodzielne dzielnice - Zbigniew Wielkopolskę a Bolesław Krzywousty Śląsk. Dwa lata później synowie wsparci przez możnych znów wystąpili przeciw ojcu żądając oddalenia Sieciecha. W końcu władca się ugiął i pozbył się znienawidzonego palatyna. W skutek tego nie udało się władcy wzmocnić władzy książęcej.