Historix-Tours: Filip VI de Valois zostaje królem Francji

Od 25 grudnia 1327 r. Karol IV Piękny król Francji i Nawarry był chory i przykuty do łóżka. Według relacji kronikarza Jana Lebela umierający król chciał, aby jego brat stryjeczny Filip hrabia Valois, Maine i Andegawenii przejął regencję podczas małoletności nowego króla. Jednak jest on jedynym, który donosi o tym fakcie więc wiarygodność tego przekazu jest niska. Królowa Joanna d'Évreux była w tym czasie w brzemienna i liczono na to, że urodzi syna (zapewne liczono na syna-pogrobowca tak jak to miało miejsce w 1316 r.). Natomiast w sytuacji, gdyby urodziła córkę, Filip de Valois miał stać się nowym królem Francji. Prawdopodobnie wola króla nie została od razu wypełniona, ponieważ kwestia następstwa tronu została rozwiązana dopiero po jego śmierci. Istnieje jednak akt wysłany do Kancelarii Paryskiej i datowany na styczeń 1328, a więc przed śmiercią Karola IV Pięknego, w której Filip de Valois nazywany jest regentem Francji. Sugerowałoby to, że brat stryjeczny króla sprawował już urząd regenta podczas choroby króla. Karol IV Piękny zmarł 1 lutego 1328 r., a jego ciało złożono w opactwie Maubuisson. 1 kwietnia 1328 r. królowa-wdowa Joanna urodziła córkę, Blankę. Wobec braku potomka płci męskiej głównej linii dynastii Kapetyngów powstało pytanie, kto zostanie nowym królem.

Karol IV Piękny król Francji i Nawarry i jego druga żona Maria luksemburska

Do tej pory wszyscy królowie mieli synów, którzy zastępowali swoich ojców. Dopiero w 1316 r. nastąpił precedens o którym była już mowa kilka postów wcześniej, kiedy to po śmierci Jana I Pogrobowca na tron wstąpił jego stryj Filip V Wysoki, z pominięciem praw siostry zmarłego króla, Joanny Małej z Nawarry. Dzięki temu Filip V Wysoki w 1316 r., a następnie Karol IV Piękny w 1322 r. wstępowali na tron.

Joanna II Mała z Nawarry, córka Ludwika X Kłótliwego

Po śmierci Karola IV Pięknego w 1328 r. pojawiło kilku pretendentów do tronu Francji: regent Filip de Valois, na podstawie prawa najbliższego męskiego krewnego, był najbliższym bratem stryjecznym Karola IV Pięknego; kolejnym pretendentem był Filip d'Évreux, który również był najbliższym bratem stryjecznym Karola IV Pięknego oraz mężem Joanny Małej, kwestionowanej córki Ludwika X Kłótliwego, i powoływał się na jej prawa do królestwa Nawarry, hrabstw Szampanii i Brie. Kolejnym liczącym się pretendentem był Edward III król Anglii, który jako syn Izabeli francuskiej, córki Filipa IV Pięknego mógł wysunąć swoje roszczenia, wszak był siostrzeńcem zmarłego Karola IV Pięknego. Córki Filipa V Wysokiego i Karola IV Pięknego powstrzymały się od zgłoszenia roszczeń do tronu, ale warto o nich wspomnieć.

Księżna Joanna burgundzka, córka Joanny II burgundzkiej i Filipa V Wysokiego, nie zgłosiła swoich roszczeń do korony w imieniu pięcioletniego syna Filipa burgundzkiego, i wsparła prawa Filipa de Valois. W 1330 r. wzrosła pozycja Małgorzaty burgundzkiej, młodszej siostra poprzedniej, która właśnie urodziła syna Ludwika II hrabiego Flandrii. Jednak nie zgłosiła roszczenia w imieniu swojego nowo narodzonego syna. Pozostałe córki Filipa V Wysokiego, Izabela i Blanka nie miały potomków, podobnie, jak córki Karola IV Pięknego, Maria i Blanka.

Sukcesja tronu francuskiego w XIV wieku

Wszyscy pretendenci, którzy opierali swoje roszczenie do tronu na pochodzeniu z rodu Kapetyngów po kądzieli, zostali wykluczeni z ubiegania się o tron. Argumentowano to faktem, że kobieta, która nie ma prawa wstąpić na tron, nie może również przekazać tego prawa swoim potomkom. Oparto się tutaj na niedawno stworzonym precedensie z roku 1316 r., dzięki któremu parowie Francji i możni królestwa ustalili, że tron powinien przejść w ręce bocznej męskiej linii rodu Kapetyngów.

Jednak ta ustalona zasada sukcesji została zakwestionowana przez króla Anglii i stała się jedną z głównych przyczyn wybuchu wojny stuletniej. Dodatkowo podważała ona zasadność praw i roszczeń Joanny II z Nawarry. W przypadku obowiązywania zasady bezpośredniego przekazywania korony z córki króla na jej syna, Filip burgundzki, wnuk Filipa V Wysokiego, miał pierwszeństwo przed Edwardem III w kolejce do tronu w chwili śmierci Karola IV Pięknego.

Wprowadzenie zasady dziedziczenia tronu po kądzieli byłoby również źródłem konfliktu, w sytuacji, gdy syn młodszej córki króla przejąłby tron, a jej najstarsza siostra po tej dacie urodziłaby syna, któremu nowo powołany król powinien zwrócić koronę pomimo swojej wcześniejszej koronacji. Taki delikt mógł powstać w 1332 r. wraz z narodzinami Karola II Złego króla Nawarry i hrabiego d'Évreux, któremu w takiej sytuacji koronę powinien zwrócić Filip VI de Valois.

W tej sytuacji Rada Parów Francji i jej prawnicy oraz możnowładcy musieli zbadać, kto może objąć tron po zmarłym Karolu IV Pięknym. Czy prawo do tronu Kapetyngów można przekazać kobiecie lub osobie, która rości sobie prawo do tronu dzięki pochodzeniu od Kapetyngów poprzez matkę? Czy może tron należy się któremuś z braci stryjecznych zmarłego króla?

Królowa Izabela francuska miała wówczas obrzydliwą reputację. Nazywano ją „Wilczycą z Francji”, która wraz z angielskimi baronami wystąpiła przeciwko swojemu mężowi, królowi Edwardowi II, którego pokonano, schwytano, pozbawiono tronu i zamordowano. Po śmierci męża nie ukrywała się ze swoim kochankiem-królobójcą, Rogerem Mortimerem. Wydarzenia te były dobrze znane we Francji. Poza tym jej syn Edward III był z francuskiego punktu widzenia cudzoziemcem, a ponadto Plantagenetem, który w tym czasie liczył 16 lat i znajdował się pod opieką matki. Parowie nie chcieli, aby obcy władca przejął tron.

Królowa Anglii udowadniała, że jej syn Edward III, jako wnuk Filipa IV Pięknego i, siostrzeniec królów Ludwika X Kłótliwego, Filipa V Wysokiego i Karola IV Pięknego, ma pierwszeństwo do objęcia tronu francuskiego przed Filipem de Valois, Filipem d'Évreux i Joanną II Małą.

Koronacja Edwarda III na króla Anglii

Przy czym "Wilczyca z Francji" pominęła jeden szalenie istotny szczegół. Skoro jako kobieta, mogła przekazać swoje prawo do korony synowi, mimo tego że nie mogła sama na nim zasiąść, to w tej sytuacji również córki Ludwika X Kłótliwego, Filipa V Wysokiego i Karola IV Pięknego mogły przekazać to prawo swoim synom. W związku z powyższym pierwszeństwo miała Joanna burgundzka, najstarsza córka Filipa V Wysokiego, i jej syn Filip burgundzki. A co istotne i za razem wręcz groteskowe, gdyby na tej podstawie Filip burgundzki zasiadł na tronie, to już parę lat później w 1332 r. musiałby zmierzyć się z jakże słusznymi roszczeniami do tronu nowo narodzonego Karola II Złego d'Évreux, który był wnukiem najstarszego syna Filipa IV Pięknego Ludwika X Kłótliwego.

Po prostu Izabela celowo zapomniała, że jej bracia nie umarli bez potomstwa, ale tylko bez męskich dziedziców. Tak więc, jeśli uznano by prawo po kądzieli do dziedziczenia tronu, to nie Izabela królowa Anglii była prawowitą dziedziczką zmarłego króla, ale najstarsza córka Karola IV Pięknego jako bezpośredni potomek władcy.

Jednak nikt z parów Francji nie brał pod uwagę praw jednej z córek trzech ostatnich królów z rodu Kapetyngów. Uznanie prawa kobiet do dziedziczenia tronu byłoby de facto uznaniem, że wstąpienie na tron Filipa V Wysokiego i Karola IV Pięknego były niczym innym jak uzurpacją ze szkodą dla Joanny Małej, córki Ludwika X Kłótliwego i jak już wyżej wskazano i jej syna Karola II Złego d'Évreux.

Parowie Francji nie chcieli ryzykować oddania tronu bękartowi. Zamiast proponować jedną z córek Filipa Wysokiego lub Karola Pięknego, aby uniknąć niekończących się sporów prawnych, zdecydowano, że kobiety są wykluczone z sukcesji tronu francuskiego.

Dzięki takiej interpretacji zasad dziedziczenia Filip de Valois, pierwszy brat stryjeczny Karola IV Pięknego, został królem Francji na podstawie zasady męskiej primogenitury pod imieniem Filipa VI. Przywrócił Nawarrę, do której nie mógł sobie rościć praw, prawowitej spadkobierczyni Joannie II Małej, która poślubiła w 1318 r. brata stryjecznego swojego ojca Filipa hrabiego d'Évreux, Longueville, Angoulême i Mortain oraz teraz już króla Nawarry pod imieniem Filipa III.