Sekularyzacja Zakonu Krzyżackiego w Prusach w sposób znaczący osłabiła inflancką gałąź zakonu krzyżackiego, której mistrz krajowy ogłosił niezależność od pozostających w Niemczech władz zakonnych i zaczął się tytułować wielkim mistrzem. Wiadomym było, że państwo zakonne w Inflantach nie ma szans na zbyt długie samodzielne istnienie. Stanowiło ono łakomy kąsek dla sąsiadów. Porty w Rydze i Narwie kontrolowały cały handel bałtycki Wielkiego Księstwa Moskiewskiego i część Wielkiego Księstwa Litewskiego. Dlatego też, naturalnym kierunkiem moskiewskiej ekspansji były Inflanty, tym bardziej że w 1510 r. Moskale podbili Republikę Pskowską. Ekspansja Moskwy zagrażała interesom Wielkiego Księstwa Litewskiego, ponieważ jej północno-wschodnie ziemie żywo handlowały z Rygą i zarabiały na tranzycie towarów przewożonych z Wielkiego Księstwa Moskiewskiego nad Morze Bałtyckie. Do walki o wpływy w inflanckim państwie zakonu krzyżackiego przystąpiły Szwecja i Dania, które dążyły do przejęcia po upadającej Hanzie pośrednictwo w handlu morskim między zachodnim a wschodnim wybrzeżem Bałtyku.
Zygmunt II August, król Polski i Wielki Książę Litewski
Sygnałem do wybuchu wojen inflanckich była agresywna polityka Iwana IV Groźnego. W 1554 r. wysłannicy wielkiego mistrza Henryka von Galena podpisali upokarzający pokój z Wielkim Księstwem Moskiewskim, na mocy którego zakon wyrzekł się związków z Polską i Litwą, zobowiązując się płacić państwu moskiewskiemu trybut z miasta Dorpat. Traktat ten praktycznie przekształcał Inflanty w protektorat moskiewski. W obawie przed interwencją Iwana IV Groźnego zakonnicy uwięzili arcybiskupa ryskiego Wilhelma Hohenzollerna, który był zwolennikiem sekularyzacji Inflant i uzależnienia ich na wzór Prus od państwa polsko-litewskiego. Król Polski i Wielki Książę Litewski Zygmunt II August wystąpił jako protektor arcybiskupstwa ryskiego i zagroził zakonowi interwencją zbrojną. W obozie pod Poswolem zgromadził we wrześniu 1557 r. 26 tysięcy żołnierzy i 56 armat wojska litewskiego pod dowództwem hetmana wielkiego litewskiego Mikołaja Radziwiłła Rudego i 20 tysięcy wojsk polskich dowodzonych przez marszałka wielkiego koronnego a zarazem wojewodę podolskiego - Jana Mieleckiego. Demonstracja sił wywołała spodziewane wrażenie na zakonnikach inflanckich tak, że 14 września wielki mistrz Jan Wilhelm von Fürstenberg złożył hołd lenny Zygmuntowi II Augustowi i podpisał sojusz skierowany przeciwko Wielkiemu Księstwu Moskiewskiemu. Car Iwan IV Groźny potraktował to jako casus belli i rozpoczął mobilizację swoich armii.
Państwo Zakonu Krzyżackiego w Inflantach
Wilhelm Hohenzollern, ostatni arcybiskup ryski, kuzyn Zygmunta II Augusta
Iwan IV Groźny uznał działania zakonu za pogwałcenie traktatu pokojowego przez Inflanty i 17 stycznia 1558 r. rozpoczął wojnę z zakonem. Armia zakonu składała się ze słabo przygotowanych do walki zakonników i przeważały w niej oddziały najemników, których uzbrojenie było ogólnie słabe. Poszukiwania pomocy ze Szwecji, Danii, Świętego Cesarstwa Rzymskiego, a później ze strony Litwy poszły na marne. Wojska moskiewskie zajęły Dorpat wraz z biskupstwem dorpackim oraz Narwę, ważny port w Estonii nad Zatoką Fińską. Zajęcie przez cara portu w Narwie pozwolił na rozwój handlu i poprawę sytuacji finansowej carskiego skarbca. Na terenie zakonu narastał niepokój. Atak Moskali był sygnałem do rozpadu nadwyrężonej jedności zakonu w Inflantach. Biskup ozylijski i kurlandzki Jan Monichhausen sprzedał w czerwcu 1559 r. królowi duńskiemu Fryderykowi II terytorium biskupie - większa część wysp Ozylia i Dago oraz zachodnią część północnej Estonii oraz dobra biskupie w Kurlandii. Następnie król duński przekazał je swojemu bratu Magnusowi jako nowemu biskupowi protestanckiemu.
Ruchy wojsk w Inflantach
Fryderyk II, król Danii i Norwegii
Wszystko to wymusiło na władzach zakonu szybkie działania. 31 sierpnia 1559 r. Zygmunt II August jako Wielki Książę Litewski zawarł I pakt wileński z ostatnim mistrzem krajowym inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego Gotthardem Kettlerem. Na jego mocy litewski władca objął protektorat nad Inflantami, a jako poręczenie zwrotu tych kosztów zakon oddał królowi południowo-wschodnią część kraju „od Drui do Aszerady (Ascheraden)”, z zamkami Dyneburgiem, Lucynem, Rzeżycą, Zelburgiem i Bawskiem oraz należącymi do tych zamków ziemiami i prawem wykupu za 100 tys. złotych. We wrześniu br podobne porozumienie zawarł arcybiskup ryski i odstąpił królowi zamki Marienhausen i Lenewarth z prawem wykupu za 100 tys. Złotych. Przejęcie większości ziem zakonnych w Inflantach i arcybiskupstwa ryskiego przez państwo polsko-litewskie zaostrzyło konflikt zbrojny.
Gotard Kettler, ostatni mistrz inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz