Hołd lenny zakonu inflanckiego przed królem Zygmuntem II Augustem w Pozwolu w 1557 roku

 Sekularyzacja Zakonu Krzyżackiego w Prusach w sposób znaczący osłabiła inflancką gałąź zakonu krzyżackiego, której mistrz krajowy ogłosił niezależność od pozostających w Niemczech władz zakonnych i zaczął się tytułować wielkim mistrzem. Wiadomym było, że państwo zakonne w Inflantach nie ma szans na zbyt długie samodzielne istnienie. Stanowiło ono łakomy kąsek dla sąsiadów. Porty w Rydze i Narwie kontrolowały cały handel bałtycki Wielkiego Księstwa Moskiewskiego i część Wielkiego Księstwa Litewskiego. Dlatego też, naturalnym kierunkiem moskiewskiej ekspansji były Inflanty, tym bardziej że w 1510 r. Moskale podbili Republikę Pskowską. Ekspansja Moskwy zagrażała interesom Wielkiego Księstwa Litewskiego, ponieważ jej północno-wschodnie ziemie żywo handlowały z Rygą i zarabiały na tranzycie towarów przewożonych z Wielkiego Księstwa Moskiewskiego nad Morze Bałtyckie. Do walki o wpływy w inflanckim państwie zakonu krzyżackiego przystąpiły Szwecja i Dania, które dążyły do przejęcia po upadającej Hanzie pośrednictwo w handlu morskim między zachodnim a wschodnim wybrzeżem Bałtyku.

Zygmunt II August, król Polski i Wielki Książę Litewski 

 

Sygnałem do wybuchu wojen inflanckich była agresywna polityka Iwana IV Groźnego. W 1554 r. wysłannicy wielkiego mistrza Henryka von Galena podpisali upokarzający pokój z Wielkim Księstwem Moskiewskim, na mocy którego zakon wyrzekł się związków z Polską i Litwą, zobowiązując się płacić państwu moskiewskiemu trybut z miasta Dorpat. Traktat ten praktycznie przekształcał Inflanty w protektorat moskiewski. W obawie przed interwencją Iwana IV Groźnego zakonnicy uwięzili arcybiskupa ryskiego Wilhelma Hohenzollerna, który był zwolennikiem sekularyzacji Inflant i uzależnienia ich na wzór Prus od państwa polsko-litewskiego. Król Polski i Wielki Książę Litewski Zygmunt II August wystąpił jako protektor arcybiskupstwa ryskiego i zagroził zakonowi interwencją zbrojną. W obozie pod Poswolem zgromadził we wrześniu 1557 r. 26 tysięcy żołnierzy i 56 armat wojska litewskiego pod dowództwem hetmana wielkiego litewskiego Mikołaja Radziwiłła Rudego i 20 tysięcy wojsk polskich dowodzonych przez marszałka wielkiego koronnego a zarazem wojewodę podolskiego - Jana Mieleckiego. Demonstracja sił wywołała spodziewane wrażenie na zakonnikach inflanckich tak, że 14 września wielki mistrz Jan Wilhelm von Fürstenberg złożył hołd lenny Zygmuntowi II Augustowi i podpisał sojusz skierowany przeciwko Wielkiemu Księstwu Moskiewskiemu. Car Iwan IV Groźny potraktował to jako casus belli i rozpoczął mobilizację swoich armii. 

Państwo Zakonu Krzyżackiego w Inflantach 

 

Wilhelm Hohenzollern, ostatni arcybiskup ryski, kuzyn Zygmunta II Augusta

Iwan IV Groźny uznał działania zakonu za pogwałcenie traktatu pokojowego przez Inflanty i 17 stycznia 1558 r. rozpoczął wojnę z zakonem. Armia zakonu składała się ze słabo przygotowanych do walki zakonników i przeważały w niej oddziały najemników, których uzbrojenie było ogólnie słabe. Poszukiwania pomocy ze Szwecji, Danii, Świętego Cesarstwa Rzymskiego, a później ze strony Litwy poszły na marne. Wojska moskiewskie zajęły Dorpat wraz z biskupstwem dorpackim oraz Narwę, ważny port w Estonii nad Zatoką Fińską. Zajęcie przez cara portu w Narwie pozwolił na rozwój handlu i poprawę sytuacji finansowej carskiego skarbca. Na terenie zakonu narastał niepokój. Atak Moskali był sygnałem do rozpadu nadwyrężonej jedności zakonu w Inflantach. Biskup ozylijski i kurlandzki Jan Monichhausen sprzedał w czerwcu 1559 r. królowi duńskiemu Fryderykowi II terytorium biskupie - większa część wysp Ozylia i Dago oraz zachodnią część północnej Estonii oraz dobra biskupie w Kurlandii. Następnie król duński przekazał je swojemu bratu Magnusowi jako nowemu biskupowi protestanckiemu. 

Ruchy wojsk w Inflantach 

 

Fryderyk II, król Danii i Norwegii

Wszystko to wymusiło na władzach zakonu szybkie działania. 31 sierpnia 1559 r. Zygmunt II August jako Wielki Książę Litewski zawarł I pakt wileński z ostatnim mistrzem krajowym inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego Gotthardem Kettlerem. Na jego mocy litewski władca objął protektorat nad Inflantami, a jako poręczenie zwrotu tych kosztów zakon oddał królowi południowo-wschodnią część kraju „od Drui do Aszerady (Ascheraden)”, z zamkami Dyneburgiem, Lucynem, Rzeżycą, Zelburgiem i Bawskiem oraz należącymi do tych zamków ziemiami i prawem wykupu za 100 tys. złotych. We wrześniu br podobne porozumienie zawarł arcybiskup ryski i odstąpił królowi zamki Marienhausen i Lenewarth z prawem wykupu za 100 tys. Złotych. Przejęcie większości ziem zakonnych w Inflantach i arcybiskupstwa ryskiego przez państwo polsko-litewskie zaostrzyło konflikt zbrojny. 

Gotard Kettler, ostatni mistrz inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego 

 

Bitwa pod Svold - 9 września 1000 r.

 Przeciwko Olafowi Tryggvasonowi, królowi Norwegii, zawiązała się potężna koalicja, do której należeli król Danii Swen I Widłobrody, król Szwecji Olaf Skötkonung oraz przywódca norweskiej opozycji jarl Hladir Eryk Hakonsson. Olaf próbował najechać Danię w roku 1000, ale 9 września tego roku poniósł śmierć w bitwie pod Svold, w której został pokonany przez połączone siły swoich wrogów. Miał wpaść do wody i utonąć, a jego ciała nie odnaleziono. Śmierć króla zapoczątkowała okres słabości Norwegii. 

Ale od początku, jak do tego doszło? Olaf Tryggvason był prawnukiem króla Norwegii Haralda Pieknowłosego. Olaf urodził się jako pogrobowy syn Tryggve Olafssona, norweskiego króla Viken. Jego ojciec został zabity na polecenie Haralda II Szarej Opończy, króla Norwegii. Astrid Eiriksdatter, wdowa po Tryggve, wraz z małym synem uciekła na Ruś, prawdopodobnie do Nowogrodu Wielkiego, gdzie Olaf się wychował. W wieku 12 lat rozpoczął karierę wojskową i z grupką piratów zaczął grasować na wodach Morza Bałtyckiego. 

W 991 r. Olaf Tryggvason jako dowódca wojskowy poprowadził dużą flotę i dokonał łupieżczego najazdu na wybrzeża Kentu i Wschodniej Anglii. Anglosasi zapłacili Olafowi 10 000 funtów srebra trybutu za jego odpłynięcie. W 994 r. Olaf Tryggvason wrócił do Anglii z jeszcze większą flotą na czele której stał król Danii Swen Widłobrody. I tym razem Anglosasi zapłacili trybut, ale wymogli na najeźdzcach, aby Olaf Tryggvason przyjął chrzest. Tak też się stało. 

Olaf Tryggvason dzięki swoim łupieżczym najazdom zdobył pokaźną sumę, która pozwoliła mu w 995 r. zorganizować wyprawę do Norwegii. Jako potomek Haralda Pieknowłosego postanowił upomnieć się o tron norweski. Olaf Tryggvason jeszcze przed wyruszeniem do Norwegii ruszył ze swoją flotą na północ wysp brytyjskich na Orkady, którymi rządził jarl Sigurd II Mocny. Udało mu się zmusić jarla, aby złożył mu hołd i przyjął wiarę chrześcijańską: 

"kiedy jarl przybył, aby rozmawiać z królem, rozmawiali oni, jednak niedługo przed tym król rzekł jarlowi, iż musi przyjąć chrzest, wraz ze wszystkimi mieszkańcami swych ziem, bo inaczej natychmiast zginie; i król rzekł, że jeśli tutejszy lud się nie ochrzci, on przejdzie po tych wyspach, niosąc ogień i pożogę, i zniszczy ów kraj. A jako że jarl został tak przymuszony, przyjął chrzest, a zatem został on ochrzczony, tak jak i wszyscy ludzie, którzy byli tam z królem".  

Monety Olafa Tryggvasona 

Następnie Olaf wypłynął do Norwegii w 995 r., gdzie chciał przejąć władzę. W tym czasie w Norwegii rolnicy w Trøndelag rozpoczęli bunt przeciwko jarlowi Lade Hakonowi Sigurdssonowi faktycznemu władcy Norwegii. Sam jarl został zdradzony i zabity. Brak informacji czy ten bunt miał jakikolwiek związek z przybyciem Olafa. Synowie Hakona Sigurdssona, Eryk i Swen uciekli do Szwecji na dwór króla Eryka Zwycięskiego, a po jego śmierci szukali pomocy u Swena Widłobrodego. Najprawdopodobniej między 995 a 1000 Eryk poślubił córkę króla duńskiego Gydę. W tym czasie Olaf Tryggvason próbował w Norwegii wprowadzać siłą chrześcijaństwo, przez co natrafił na silny opór możnych. W 996 r. założył miasto Nidaros w miejscu zburzonej pogańskiej świątyni Lade. Miasto to stało się nową stolicą państwa.  

Nie jest pewne, czy Olaf Tryggvason był tylko królem zachodniej Norwegii (dawne królestwo Haralda Pieknowłosego), czy też rządził Trøndelag i wschodnią Norwegią. Żadne teksty sag nie łączą go z Trøndelag. Obszar wokół fiordu Oslo należał do Danii. Olaf umocnił swoją władzę, wydając swoją siostrę Astrid za Erlinga Skjalgssona, najpotężniejszego możnego w zachodniej Norwegii. Prawdopodobnie Erling otrzymał jako lennik obszar między Sognefjordem a Lindesnes. 

Wybór Olafa Tryggvasona na króla Norwegii 

Aktywna działalność Olafa Tryggvasona na wyspach północno-zachodniej Brytanii i następnie zdobycie tronu norweskiego oraz konsolidacja władzy w tym kraju zaniepokoiła Duńczyków. Stąd też rozpoczęło się tworzenie koalicji antyolafowskiej, w skład której weszła oprócz Danii, Szwecja oraz norweska opozycja możnowładcza ta przebywającą w kraju jak i ta na wygnaniu. 9 września 1000 r. doszło do bitwy pod Svold, w której zginął król Norwegii Olaf I Tryggvason. Swen Widłobrody odzyskał kontrolę nad Norwegią. Nie opanował jednak całego kraju, jego częścią rządzili jarl Eryk Hakonsson i jego brat Swen Hakonsson, którzy byli wasalami króla Danii. 

Podział Norwegii po śmierci Olafa Tryggvasona