22 listopada 1286 r. podczas polowania został zamordowany król Danii Eryk V Glipping. Jest to początek burzliwego okresu wojen domowych i upadku władzy centralnej w Danii.
Eryk V Glipping król Danii
Nowy król Eryk VI
Menved miał zaledwie 12 lat i był synem poprzedniego władcy. W czasie okresu
regencji doszło do walk o władzę między możnymi, które doprowadziły w latach
1288-1295 do wojny między Danią a Norwegią. We wrześniu 1295 r. zawarto pokój,
w którym Duńczycy musieli przyjąć większość spośród norweskich żądań. Dania
musiała zapłacić okup królowi Norwegii Erykowi II Wrogowi Księży oraz zgodzić
się na powrót buntowników i morderców Eryka V Glippinga. Obiecano nie wyciągać
wobec nich żadnych konsekwencji za królobójstwo. Młody król Eryk VI Menved
wyrósł na wyjątkowo aroganckiego i ambitnego człowieka. Prowadził bardzo
agresywną politykę zagraniczną i stosował brutalne metody działania w
wewnętrznych konfliktach, np. spór z arcybiskupem Lundu Jensem Grandem, który
wspierał buntowników i morderców jego ojca. Rozpoczął się długi i burzliwy
okres polityczny w Danii.
Agresywna polityka zagraniczna miała na celu budowę nowego Imperium Duńskiego. Celem króla było powtórzenie sukcesów Waldemara II Zwycięskiego z przed prawie stu lat. W latach 1298-1307 król duński prowadził walki w celu uzyskania dominującej pozycji w północnych Niemczech. Oczywiście powodowało to wzrost wydatków na cele wojenne. Od 1306 r. trwała wojna Danii z książętami niemieckimi, których wspomagała Szwecja i Norwegia.
Duńska ekspansja w północnych Niemczech była w coraz większym stopniu finansowana nie tyle z podatków ale z zaciąganych pożyczek. Potencjał gospodarczy Danii opierał się na intensywnym rolnictwie, które od początku XIV wieku przechodziło następujące jeden po drugim kryzysy (nieurodzaje i głód). Były one związane ze zmianami klimatycznymi. Średniowieczne optimum klimatyczne zaczęło się kończyć po prawie 500 latach (800-1300). Chłodniejsza i gorsza pogoda wpłynęła na rolnictwo, które w większym stopniu niż dotychczas kładło nacisk na uprawę pszenicy. Dobre plony zawodziły rok po roku. Król nie zważał na to i w dalszym ciągu nakładał zobowiązania podatkowe na chłopów w taki sposób, że groziło to zapaścią gospodarczą. Zaczęły wybuchać powstania chłopskie w środkowej Jutlandii, na Zelandii a następnie w całej Jutlandii w latach 1312-1313. Powstania zostały brutalnie stłumione przez króla. Powstańcy zostali zmuszeni do budowy czterech nowych zamków i zapłacenia grzywny. Przeprowadzono również masowe egzekucje powstańców.
W celu aprowizacji duńskich sił zbrojnych na terenie północnych Niemiec król Eryk VI Menved przeprowadził reformę ledungu, polegającą na zastąpieniu służby wojskowej obowiązkiem podatkowym na utrzymanie stałych sił zbrojnych na morzu i lądzie, składających się z coraz droższych najemników. Byli oni często pochodzenia niemieckiego i byli opłacani z gruntów lub dochodów z nieruchomości przyznanych im na określony czas lub dzięki pożyczkom pod zastaw ziemi. Największymi pożyczkodawcami, którzy również chętnie oferowali swoją wiedzę i siły zbrojne, byli hrabia Holsztynu na Kolonii i Plön Jan III Łagodny, który był jednocześnie przyrodnim bratem króla oraz hrabia Holsztynu na Rendsburgu Gerhard III Wielki, który był bratem stryjecznym Jana. W tych czasach była to powszechna metoda finansowania przedsięwzięć politycznych i wojennych. Praktyka pokazuje na przykładzie wielu konfliktów w Europie XIV wieku, że doprowadziły one pożyczkobiorców do ruiny.
Król Eryk VI Menved nie cofnął się i nakładał coraz większe obciążenia na swoich poddanych. Pierwsze problemy pojawiły się w 1313 r., kiedy to Eryk VI Menved sprzedał wszystkie dobra królewskie w Szlezwiku nowemu księciu tego regionu Erykowi II. Wyspa Ærø została zastawiona i przekazana margrabiemu brandenburskiemu Waldemarowi Wielkiemu, który miał ją dzierżyć do 1315 r., ale mimo tego zaatakował duńskich lenników w Meklemburgii i duńską flotę. W 1316 r. wybuchła wojna domowa Danii między Erykiem VI Menvedem a jego młodszym bratem Krzysztofem księciem Hallandu i Samsø. Spór wybuchł o Fionię, która w następnym roku została zastawiona hrabiom Holsztynu zamiast zapłaty za poczynione usługi dla króla Danii.
Ostatnie dwa lata swojego panowania Eryk VI Menved spędził w kraju. Zmarł 13 listopada 1319 r. nie pozostawiając następcy tronu, a Danię pozostawił zrujnowaną, podzieloną i zadłużoną. Kolejny władca Danii musiał wypić to piwo...
Płyta grobowa króla Eryka VI Menveda i jego żony Ingeborgi szwedzkiej
Eryk VI Menved w swoich ostatnich słowach ostrzegł Radę Królewską przed powołaniem na tron swojego brata, słabego i niekompetentnego księcia Hallandu i Samsø Krzysztofa. Możni panowie, którzy tworzyli Radę Królewską nie zważali na ostrzeżenia umierającego króla. Prowadzili zakulisową walkę o władzę, aby uzyskać więcej przywilejów i bogactw kosztem korony. Pretensje do tronu duńskiego podniósł również książę Szlezwiku Eryk II, jednak w oczach możnych był zbyt samodzielny. Wybór padł na Krzysztofa, który musiał podpisać zobowiązanie, które ograniczało władzę królewską. 25 stycznia 1320 r. w Viborgu Krzysztof został okrzyknięty królem. Możni panowie celowo wybrali słabego Krzysztofa zamiast zdolnego Eryka II, ponieważ uzyskali w ten sposób możliwość większego wpływu na króla. Duże hrabstwa duńskie były w obcych rękach i ich nowi właściciele nie kwapili się do ich zwrotu.
Ekspansjonistyczna polityka, którą około 1300 r. zapoczątkował Eryk VI Menved uwikłała nowego króla w niekończące się konflikty. W 1322 r. Krzysztof II wypowiedział wojnę księciu Meklemburgii Henrykowi II Lwu, ponieważ ten zagarnął należący do Danii Rostock. Duńczykom udało się pozyskać wielu możnych niemieckich za cenę nadań i nagród. Meklemburską inwazję na Skanię udało się odeprzeć, ale Duńczycy musieli zapłacić za to wysoką cenę. 21 maja 1323 r. udało się zawrzeć pokój z Meklemburgią. Henryk II Lew otrzymał hrabstwo Rostocku, w tym wójtostwa Gnoien i Schwaan jako dziedziczne lenno duńskie. W Danii król stracił kontrolę nad możnowładztwem i arcybiskupem Lundu Esgerem Juul. Księstwo Rugii, które od 1168 r. było lennem duńskim zostało utracone w 1325 r. na rzecz Warcisława IV księcia wołogoskiego. Imperium duńskie zaczęło się rozpadać.
W 1326 r. hrabia Holsztynu na Rendsburgu Gerhard III Wielki wmieszał się w wewnętrzne sprawy duńskie. Ogłosił się opiekunem 10-letniego księcia Szlezwiku Waldemara, który był siostrzeńcem Holsztyńczyka. Gerhard III Wielki rozpoczął nową wojnę domową ogłaszając młodego księcia królem Danii. Krzysztof II uzyskał poparcie możnych z północnej Jutlandii a następnie kilku możnowładców w Szlezwiku. Hrabia Gerhard III Wielki znalazł poparcie w Jutlandii i Fionii. Sytuacja się zmieniła po tym jak armia wypowiedziała posłuszeństwo Krzysztofowi i pojmała w Korsør jego syna i współkróla Eryka. Król Krzysztof II został zmuszony do ucieczki do Rostocku.
Pieczęć Gerharda III Wielkiego hrabiego Holsztynu na Rendsburgu i księcia Szlezwiku
Gerhard III Wielki triumfował. Przejął kontrolę nad ziemiami duńskimi jako regent i opiekun małoletniego Waldemara III. Z inicjatywy Holsztyńczyka wprowadzono "Constitutio Valdemariana" prawo zgodnie z którym Szlezwik i Dania nie mogą mieć tego samego władcy. Tym sposobem król Waldemar III dotychczasowy książę Szlezwiku przekazał to księstwo swojemu wujowi Gerhardowi III Wielkiemu. Był to pierwszy przypadek, kiedy Holsztyn i Szlezwik miał jednego władcę. Kuzyn potężnego Gerharda i przyrodni brat wygnanego Krzysztofa II, Jan III Łagodny hrabia Holsztynu na Kolonii i Plön otrzymał Fehmarn, Lolland i Falster. W podziękowaniu za wsparcie Ludwik Albrektsen otrzymał Skanię i Blekinge a Laurids Jonsen Langeland.
Pieczęć Jana III Łagodnego hrabiego Holsztynu na Kolonii i Plön
Hrabia Gerhard nałożył nowe podatki na Zelandię co wywołało pierwsze duńskie powstanie przeciwko rządom obcokrajowców. Zostało ono stłumione przez Holsztyn przy wsparciu możnych Zelandii w bitwie pod Thorsundebo 14 września 1328 r. W 1329 r. doszło do buntu Duńczyków przeciwko niemieckim rządom i duńskim możnym, którzy całkowicie łamali dotychczasowe prawa królestwa. Hrabia Jan III Łagodny podczas trwającej właśnie wojnie domowej między Waldemarem III a Krzysztofem II zmienił strony konfliktu i poparł przyrodniego brata. Zmusiło to Gerharda III Wielkiego do zawarcia ugody w lutym 1330 r.
Pieczęć Waldemara III
Krzysztof II ponownie został królem Danii a Waldemar III zrzekł się korony i ponownie został księciem Szlezwiku. Ugoda doprowadziła do przekazania Fehmarnu, Zelandii i Skanii jako zastawu Janowi III Łagodnemu jako nagroda za poparcie, a hrabia Gerhard III Wielki przejął Fionię. Pokój zawarty w lutym 1330 r. podzielił Danię na dwie części, kraj na wschód od Wielkiego Bełtu został zastawiony Janowi III Łagodnemu, a kraj na zachód od Wielkiego Bełtu Gerhardowi III Wielkiemu. Rządy królewskie przestały obowiązywać, mimo tego że administracja pozostała nienaruszona. Mimo tego hrabiowie Holsztynu nie przeszkodzili królowi w nałożeniu nowego interdyktu na okres 8 lat. Biskup był ponownie prześladowany.
W 1331 r. rozpoczęła się nowa wojna między hrabią Gerhardem a Krzysztofem II. Podczas decydującej bitwy pod Lohede, która rozegrała się 29 listopada 1331 r. Gerhard odniósł zdecydowane zwycięstwo, które dało mu na powrót pełnię władzy nad Danią. Młodszy syn króla, książę Otton dostał się do holsztyńskiej niewoli. Starszy syn i współkról Krzysztofa II, Eryk w trakcie ucieczki do Kolonii zmarł z powodu odniesionych ran. 10 stycznia 1332 r. król duński musiał zawrzeć pokój z hrabią, który wycenił Jutlandię i Fionię na kwotę 100 tyś. srebrnych marek. W tym samym czasie drugi z hrabiów, Jan wycenił swoje ziemie zastawne na sumę 100 tyś. srebrnych marek. Oczywiście król nie był w stanie zapłacić takiej sumy.
Porzucony przez wszystkich i upokorzony Krzysztof II otrzymał dom w Saksobing na Lollandzie, ale nawet tutaj nie mógł zaznać spokoju. Jego dom został spalony przez niemieckich najemników. Król zmarł 2 sierpnia 1332 r. na zamku Nykøbing.
W Danii rozpoczął się 8-letni okres bezkrólewia. Był to czas upadku władzy centralnej w XIV wiecznej Danii.
Grobowiec Krzysztofa II i jego żony Eufemii pomorskiej z dynastii Gryfitów
Król Krzysztof II umierając 2 sierpnia 1332 r. pozostawił królestwo w rękach możnych niemieckiego i duńskiego pochodzenia z dwoma hrabiami Holsztynu u szczytu swojej potęgi. Kraj, który został podzielony na dwie części pod panowaniem najpotężniejszych panów, był pod władzą możnych i właścicieli zamków. Przejęli oni prawo nakładania i zbierania podatków.
Królestwo Danii w okresie bezkrólewia 1332-1340
Niemiecka tyrania wzbudziła wiele strachu wśród miejscowej ludności co było najbardziej widoczne podczas buntu Skańczyków przeciwko rządom hrabiego Jana III Łagodnego, który wysłał tam swoich żołnierzy w celu opodatkowania ludu. 300 Niemców, w tym kobiety i dzieci, zostało zamordowanych przez Skańczyków w katedrze w Lundzie. W tej sytuacji arcybiskup Karol Eriksson Czerwony i możni Skanii przybyli do Kalmaru prosząc króla Szwecji i Norwegii Magnusa II Szmeka o pomoc i opiekę. W czerwcu 1332 r. Magnus został okrzyknięty królem Skanii. Obawiano się zemsty ze strony Jana III Łagodnego. Król wysłał armię do Skanii. Karna wyprawa hrabiego została zatrzymana bez walki. Po negocjacjach król Magnus na mocy ugody zawartej w listopadzie wykupuje zastawioną Skanię Blekinge wraz Listerlandet i wyspę Ven za sumę 34 tysięcy srebrnych marek. Magnus przyjął tytuł "Rex Sveciae, Norvegiae et terravae Scaniae", czyli król Szwecji, Norwegii i Skanii.
Jedyny pełnoletni syn zmarłego króla Krzysztofa II, książę Otton został zwolniony z niewoli i zawarł umowę ze swoim szwagrem margrabią brandenburskim Ludwikiem Wittelsbachem, który za pomoc w odzyskaniu Danii miał otrzymać Estonię. W 1333 r. rozpoczął walki w Lollandzie, a później w Jutlandii. Możni i chłopi Jutlandii wsparli pretendenta do tronu. W okolicach Viborgu książę Otton został pokonany przez hrabiego Gerharda III Wielkiego w bitwie pod Taphede 6 lub 7 października 1334 r. Po tej klęsce Otton dostał się do niewoli i wtrącony do więzienia w Segebergu w Holsztynie. W tej sytuacji jedynym kandydatem do tronu duńskiego stał się Waldemar książę Szlezwiku, jednak jego wuj Gerhard III Wielki uniemożliwił mu ponowne zgłoszenie roszczeń.
Przez lata bezprawia rozprzestrzeniło się w całej Danii jawne piractwo i rozbójnictwo. Uniemożliwiało to prowadzenie normalnego handlu dla kupców, którzy byli ofiarami grabieży. Niemieccy rycerze stali się panami na dużych obszarach bez pana seniora, który mógłby ich skutecznie kontrolować i hamować ich nadużycia władzy i grabieże. Liga Hanzeatycka była na to w sposób szczególny narażona. Nie ufała zapewnieniom Gerharda III Wielkiego zarówno co do bezpiecznych warunków handlu w Danii i braku piractwa oraz rozbójnictwo na szlakach handlowych. Sytuacja zaczęła wymykać się z pod kontroli Holsztyńczyka po osiągnięciu pełnoletniości przez księcia Szlezwiku Waldemara w 1336 r. Całkowicie zerwał on ze swoim wujem i opiekunem, który wkrótce stanął samotnie przeciwko silnej grupie duńskich możnych, którzy oczekiwali wyboru nowego króla. Waldemar szlezwicki postanowił wesprzeć roszczenia do korony królewskiej najmłodszego syna zmarłego króla Krzysztofa II, księcia Waldemara.
W 1339 r. niepokoje w północnej Jutlandii stały się tak wielkie, że próby uspokojenia sytuacji przez Gerharda III Wielkiego i jego ludzi wkrótce stały się bezcelowe. W tej sytuacji hrabia postanowił zamienić tę część kraju na Szlezwik, który pozostawał pod panowaniem jego siostrzeńca Waldemara. 11 lutego 1340 r. Gerhard III Wielki zmusił Waldemara do wyrażenia zgody na zamianę. Ale najpierw należało zdusić powstanie w północnej Jutlandii. Wiosną 1340 r. Gerhard III Wielki wraz ze swoimi synami Henrykiem II Żelaznym i Mikołajem zebrał armię 11 tysięcy rycerzy i ruszył na północ przez półwysep Jutlandzki. 7 tysięczna armia pod dowództwem synów hrabiego pustoszyła kraj, a stary hrabia na czele 4 tysięcy żołnierzy pozostał w Randers, gdzie urządził swoją kwaterę.
Jutlandzki możny Niels Ebbesen zebrał grupę 47 ludzi i 1 kwietnia 1340 r. wkradli się wieczorem do Randers. Oszukali holsztyńskich strażników i udali się do budynku, w którym mieszkał hrabia, gdy weszli do sypialni Niels Ebbesen odrąbał głowę zaskoczonego hrabiego, który padł martwy na podłogę. Gerhard III Wielki został zamordowany w trakcie modlitwy, podobnie jak jego kapelan i trzech towarzyszy. Westfalski rycerz Hinric von Vitinghoven wszczął alarm i przybył na ratunek swojemu panu, ale również został zabity. Niels i jego kompani uciekli przez Randersbro, czyli most na rzece Gundenaen, który następnie zniszczył Swen Trost, dzięki czemu ludzie hrabiego nie mogli ich ścigać. Morderstwo z Randers wywołało dużą panikę w armii holsztyńskiej, która rozpadła się po tym, jak synowie zamordowanego hrabiego zostawili ich z ciałem ojca.
Scena przedstawia jak Niels Ebbesen zwycięża i morduje hrabiego Gerharda III Wielkiego - przypomina ona scenę walki świętego Jerzego ze smokiem
22 kwietnia 1340 r. hrabiowie Holsztynu Henryk II Żelazny i Mikołaj zawarli porozumienie w Spandau pod Berlinem z Waldemarem, synem króla Krzysztofa II. Zmieniono porozumienie Gerharda III Wielkiego z Waldemarem szlezwickim, aby umożliwić elekcję nowego króla. Waldemar, syn Krzysztofa II miał poślubić siostrę hrabiów Elżbietę, ale miesiąc później zmieniono to postanowienie na małżeństwo z Jadwigą siostrą księcia Szlezwiku Waldemara. Jadwiga wniosła mężowi w posagu 24 tysiące srebrnych marek. Uzgodniono, że hrabiowie Holsztynu rezygnują z posiadłości w Kalo, Horsens, Kolding i Ribe. Północną Jutlandię odzyskano za sumę 35 tysięcy srebrnych marek.
Waldemar IV Odnowiciel i jego żona Jadwiga szlezwicka modlą się przed Jezusem Chrystusem
24 czerwca Waldemar, syn Krzysztofa II został wybrany na nowego króla Danii i zaczął panować jako Waldemar IV Odnowiciel. W ciągu następnych 20 lat król odwrócił proces dezintegracji królestwa. Traktat z Spandau zobowiązał króla do powstrzymania się od wspierania powstania w Jutlandii na czele, którego stał Niels Ebbesen, który został zabity 2 listopada 1340 r. w bitwie pod Skanderborgiem.
Waldemar IV Odnowiciel
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz