Po śmierci króla Jana Olbrachta, jego młodszy brat Aleksander Jagiellończyk został 3 października 1501 wybrany na jego następcę przez sejm walny obradujący w Piotrkowie. Zawiadomiony przez delegację Sejmu z arcybiskupem lwowskim Andrzejem Boryszewskim na czele, pilnie wyjechał z Litwy do Krakowa po koronę polską, licząc na polskie wsparcie w wojnie z Moskwą.
Panowie polscy wykorzystując trudne położenie nowego króla podyktowali mu trudne warunki elekcji. Wystawiono 25 października 1501 r. przywilej mielnicki. Zgodnie z jego postanowieniami Senat stawał się najwyższym organem sądowniczym, ustawodawczym i administracyjnym, a król stawał się jedynie jego przewodniczącym. Izba poselska została określona jako „tłum ludzi niedobrych a zmiennych” i prawo do podejmowania decyzji miało przejść do starszych i możnych (senatorów). Przywilej nigdy nie wszedł w życie, gdyż po koronacji król go nie zatwierdził. Drugim aktem ustrojowym, przygotowanym przez możnowładców polskich była tzw. unia mielnicka, która stanowiła o zrzeczeniu się przez króla swych praw dziedzicznych do Litwy i zacieśnieniu unii polsko-litewskiej. Aleksander zręcznie obalił ten akt, zastrzegając, że unia wejdzie w życie po zatwierdzeniu jej przez panów litewskich. Nie mogli tego uczynić, bo na Litwie nie istniała instytucja sejmików ziemskich, a sejm litewski jej nie zatwierdził.
12 grudnia 1501 w katedrze na Wawelu Aleksander Jagiellończyk został koronowany na króla Polski przez swojego brata arcybiskupa gnieźnieńskiego i prymasa Polski kardynała Fryderyka Jagiellończyka. Helena moskiewska, żona króla nie została koronowana na królową Polski, czemu sprzeciwiali się biskupi katoliccy, gdyż wyznawała wiarę prawosławną.
Koronacja króla Polski, miniatura w Pontyfikale Erazma Ciołka
Intronizacja króla Polski (Te Deum laudamus), miniatura w Pontyfikale Erazma Ciołka
Następnie, po blisko pięciomiesięcznym pobycie w Polsce, Aleksander udał się z powrotem na Litwę, a władzę w Koronie powierzył bratu Fryderykowi Jagiellończykowi i Senatowi. Wielkie księstwo w dalszym ciągu był w stanie wojny z Moskwą. Jednak rządy magnaterii okazały się nieudolne. Nie potrafiono zorganizować skutecznej obrony przed najazdami Tatarów, nie wysłano posiłków na wojnę litewsko-moskiewską a skarbiec królewski zaczynał się kurczyć, z powodu trudności w ściąganiu podatków. W kraju zaczęła szerzyć się anarchia i rozbójnictwo na drogach. Szlachta opierała się oligarchicznym zapędom magnaterii. Żądano zwołania sejmu.
28 marca 1503 podpisano sześcioletni rozejm, kończący wojnę moskiewską. Na jego mocy 1/3 terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego znalazła się pod okupacją moskiewską, Utracono wówczas ziemię czernihowską, siewierską oraz część ziemi smoleńskiej.
W 1503 r. Aleksander powrócił do Polski i szybko uporządkował sytuację w kraju. Oparł się na szlachcie. W 1504 r. król odwiedził Toruń, gdzie odebrał przysięgę stanów pruskich. W Gdańsku, potwierdził jego przywileje i rozwiązał problemy handlowe. Zwycięstwo szlachty potwierdził zebrany w kwietniu 1505 r. sejm radomski, który uchwalił konstytucję praw „Nihil novi”, uzupełnioną przez króla zapisem:
„Gdybyśmy cokolwiek przeciw wolnościom, przywilejom, swobodom i prawom Królestwa uczynili, uznajemy to ipso facto (łac. tym samym) za nieważne i żadne.”,
według której król nie mógł nic nowego w tych sprawach postanowić bez zgody izby poselskiej i senatu. Na tymże sejmie zatwierdzono również tzw. „Statut Łaskiego” spisany przez kanclerza wielkiego koronnego Jana Łaskiego, stanowiący zbiór przywilejów szlacheckich i kościelnych oraz praw miejskich, obowiązujących w Królestwie.
Aleksander Jagiellończyk w Senacie
Dzięki temu udało się zdusić w zarodku próby powstania rządów oligarchii magnackiej. Ustawy, zabraniały łączenia wysokich urzędów w jednym ręku i ograniczały rozdawnictwo dóbr królewskich. Sejm ten ustalił też organizację i kompetencje najwyższych urzędów państwowych. Lekkomyślne dysponowanie zasobami skarbu doprowadziło do jego opustoszenia, co uniemożliwiało odpieranie najazdów tatarskich i wołoskich.
Wiele kłopotów sprawiały także królowi Prusy Zakonne, Mołdawia, a zwłaszcza Tatarzy krymscy, którzy kilkakrotnie najeżdżali Litwę. W 1506 r. doszli oni aż pod Lidę, gdzie 5 sierpnia 1506 pod Kleckiem zostali rozbici przez Litwinów.
W Gdańsku i Malborku prowadzono negocjacje z Prusami Zakonnymi w sprawie zasad złożenia hołdu lennego królowi polskiemu. Sytuację dodatkowo komplikował fakt, że od 1498 r. nowym wielkim mistrzem był Fryderyk saski z rodu Wettinów, młodszy brat Jerzego Brodatego księcia Saksonii, który był mężem Barbary Jagiellonki, siostry Aleksandra Jagiellończyka To powinowactwo ułatwiło kontakty z polskim dworem królewskim. Jednak mimo tego Fryderyk nie zamierzał złożyć hołdu lennego, a w 1501 r. cesarz Maksymilian I Habsburg zabronił mu takowy akt poczynić i ogłosił, że pokój toruński z 1466 r. jest nieważny. W negocjacjach polsko-zakonnych pośredniczyło poselstwo saskie. Wielki mistrz Fryderyk podnosił zarzut, że jako książę rzeszy nie może jednocześnie zobowiązany wobec cesarza, jak i Królestwa Polskiego. Mimo mediacji saskiej, kompromis z wielkim mistrzem wydawał się być niemożliwy. W tej sytuacji strona polska odwołała się ze skargą do papieża Juliusza II, który w wystawionej bulli wezwał Fryderyka saskiego do wypełnienia swoich zobowiązań wobec Korony. W odpowiedzi na to Wettin odwołał się do cesarza i Sejmu Rzeszy oraz do Kurii rzymskiej. Sprawa się przeciągała i nie zakończył się za życia króla.
Aleksander Jagiellończyk jako król Saracenów, prawdopodobnie najdokładniejszy portret króla, autorstwa Jana Goraja, ok. 1504
Władca
na skutek wylewu został na początku 1505 r. sparaliżowany. Latem stan zdrowia
monarchy uległ poprawie i mógł nawet wziąć udział w obradach sejmu litewskiego
i w orku następnym był w Koronie. Długa
podróż pogorszyła stan zdrowia Jagiellona do tego stopnia, że pod koniec maja
1506 r., władca nie był w stanie się samodzielnie poruszać. Król czując
zbliżający się kres swojego życia, na lipiec zwołał sejm litewski, na którym w
Lidzie 24 lipca spisał testament a swoim dziedzicem w Wielkim Księstwie
Litewskim wyznaczył młodszego brata Zygmunta zwanego później Starym. Aleksander
Jagiellończyk zmarł 19 sierpnia 1506 r. bezpotomnie w wieku 45 lat w Wilnie,
został pochowany w katedrze wileńskiej 11 października. Wielkim księciem
litewskim, a następnie królem polskim obrany został wtedy jego, młodszy o 6
lat, brat Zygmunt I Stary. Szerzej o tym w kolejnym poście, który znajdziesz tutaj:
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz