Bitwa w wąwozie rzeki Spercheios - 16 lipca 997

 

Po sukcesie Bułgarów w bitwie w wąwozie na przełęczy zwanej Bramą Trajana (bułgarska Klisura) w 986 r., Cesarstwo Bizantyjskie pogrążyło się w wojnie domowej. Krótko po bitwie anatolijska szlachta pod wodzą Bardasa Fokasa Młodszego powstała przeciwko władzy cesarza Bazylego II. W tym czasie z wygania powrócił Barbas Skleros, który również wzniecił bunt przeciwko cesarzowi. Obaj buntownicy nawiązali ze sobą współpracę, dzieląc miedzy siebie wpływy. Barbas Skleros miał przejąć władzę w bizantyjskiej Syrii i Mezopotamii a Bardas Fokas Młodszy miał zostać nowym cesarzem. 15 sierpnia 987 r. Bardas Fokas został przez swoje wojska okrzyknięty cesarzem. Jednak obaj uzurpatorzy poróżnili się między sobą, i Bardas Fokas uwięził Bardasa Sklerosa i stał się jedynym pretendentem do władzy cesarskiej. W sumie bunt trwał trzy lata, zanim został zdławiony przez cesarza Bazylego II. Decydujące znaczenie dla losów buntu Bardasa Fokasa Młodszego miało starcie pod miastem Abydos nad Hellespontem. Wojska uzurpatora próbowały zdobyć twierdzę w Abydos, dzięki czemu odcięliby Konstantynopol od dostaw żywności. Pod oblężone miasto nadciągnęła armia cesarza Bazylego II i jego brata Konstantyna wsparta siłami Waregów przysłanych przez wielkiego księcia kijowskiego Włodzimierza I Wielkiego. Wrogie armie stały na przeciw siebie bezczynnie przez kilka dni. W końcu 13 kwietnia 989 r. Bazyli II niespodziewanie zaatakował wojska Bardasa Fokasa Młodszego i rozbił główne siły przeciwnika. Uzurpator zginął podczas walki. Jednak większość współczesnych historyków uważa, że dostał zawału serca lub pękł mu tętniak. Zwycięzcy odcięli głowę Bardasa Fokasa Młodszego i przekazali ją Bazylemu II. Następnie była ona obwożona po terytorium Cesarstwa. Jeśli zaś chodzi o bizantyjskie posiadłości w Syrii były one ciągle zagrożone przez Kalifat Fatymidzki.

 

 

Bitwa w wąwozie rzeki Spercheios - 16 lipca 997 r.
 

 

Całą tą trudną sytuację w Bizancjum wykorzystał namiestnik cara Bułgarii Romana (Symeona II), Samuel Komitopul, któremu udało się przejąć kontrolę nad niemal całymi Bałkanami. Bułgarzy przejęli inicjatywę i przeprowadzali ciągłe ataki na Saloniki, Adrianopol (Edirne) i wybrzeże Morza Adriatyckiego. Serbowie również zostali pokonani, a ich terytorium zostało włączone do Cesarstwa Bułgarskiego.

 

 W 991 r. Bizantyjczykom udało się schwytać cara Bułgarii Romana (Symeona II) , ale to nie powstrzymało agresywnych działań Samuela Komitopula, który stał się teraz de facto carem Bułgarii. W tym czasie na wschodniej granicy cesarstwa bizantyjskiego komplikowała się sytuacja. W 994 r. Turek Bangutekin pobił armię bizantyńską spieszącą na pomoc oblężonemu Aleppo. Bazyli II nie zignorował niebezpieczeństwa i wiosną 995 r. na czele armii wyruszył na wschód. 

 

 Bizancjum i Bułgaria około roku 1000

 

Samuel  Komitopul wiedząc, że cesarz bizantyjski jest zajęty na wschodzie, nadciągnął ze swoją armią pod Saloniki. Bułgarzy pokonali pod murami miasta siły strategów z Salonik. Osłabienie garnizonu broniącego miasta nie skłoniło Samuela Komitopula do podjęcia oblężenia Salonik. Spustoszył tereny wokół miasta, zdobyte łupy odesłał do Prespy a sam drogą na Larisę, przez wąwóz Tempe i Termopile najechał Beocję i Attykę docierając aż na Peloponez, zagrażając ostatecznie Larisie i Koryntowi.

 

W bitwie pod murami Salonik zginął doux Salonik i ormiański książę Taronu Grzegorz Taronita a jego następca Jan Chaldos dostał się do bułgarskiej niewoli. W tej sytuacji Bazyli II mianował Nicefora Uranosa nowym domestykiem scholonem, czyli dowódcą wojskowym wszystkich ziem bałkańskich i greckich cesarstwa bizantyjskiego i powierzył mu dużą armię w celu pokonania Bułgarów. Wzmocniwszy garnizon w Salonikach, podążył na południe w ślad za armią bułgarską. Odzyskał Larisę, a następnie przeszedł przez Farsalię i poprzez szczyty Othrysu zszedł w dolinę rzeki Spercheios.

 

Na drugim brzegu rzeki powracający z Peloponezu i obładowani łupami Bułgarzy rozbili obóz. W drodze powrotnej napotkali armię bizantyjską po drugiej stronie rzeki Sperchiós, dowodzoną przez domestyka scholona zachodnich ziem cesarstwa, Nicefora Uranosa. Po ulewnych deszczach rzeka wezbrała i wylała po obu stronach brzegu. Bułgarzy obozowali na południowym brzegu, a Bizantyjczycy na północy, oddzieleni od siebie strumieniem. Obie armie obozowały w ten sposób przez kilka dni. Samuel Komitopul był przekonany, że Bizantyjczycy nie mogą przejść i nie podjął żadnych kroków w celu wzmocnienia ochrony swojego obozu. Jednak Nicefor Uranos szukał drogi przejścia i znalazł bród, którym w nocy poprowadził swoją armię i o świcie zaatakował Bułgarów. Zaskoczeni Bułgarzy nie byli w stanie skutecznie stawić oporu Grekom, a większość ich armii została zniszczona i pojmana. Samuel Komitopul, ranny w walce, i jego syn Gabriel Radomir uniknął pojmania, udając martwych pośród ciał zabitych żołnierzy. Podobno około 12.000 ich ludzi zostało schwytanych. Po zmroku zbiegli do Bułgarii i w Górach Pindus zebrali to, co zostało z ich armii. Według Yahyā z Antiochii Nicefor Uranos powrócił do Konstantynopola z tysiącem głów bułgarskich żołnierzy i dwunastoma tysiącami jeńców.

 

 Cesarz Bazyli II Bułgarobójca

 

Bitwa była poważną klęską armii bułgarskiej. Początkowo Samuel Komitopul wykazał się gotowością do negocjacji i nawet bezpośrednio po klęsce napisał do cesarza list, w którym zapewniał o swym posłuszeństwie i uznawał zwierzchnictwo bizantyńskie. Kiedy jednak zorientował się, że Bazyli II zbyt jest zajęty na wschodzie, by mógł poprowadzić rozstrzygającą kampanię przeciw Bułgarii wycofał się ze złożonych przyrzeczeń. Dodatkowo po ogłoszeniu śmierci oficjalnego cara Bułgarii, Roman (Symeona II), w więzieniu bizantyńskim, sam ogłosił się jedynym prawowitym carem i kontynuował wojnę. Chociaż początkowo Samuelowi udało się wyzdrowieć, Bizantyjczycy zdecydowanie przejęli inicjatywę w wojnie. W 1014 r. pokonali Bułgarów i podbili kraj. Według bizantyjskiego kronikarza Jana Skylitzesa, zwycięstwo było całkowicie zasługą Nicefora Uranosa, a Bazyli II jest wymieniany tylko dlatego, że wyznaczył go na stanowisko domestyka scholona. Mimo tego cesarz Bazyli II wszedł  na karty historii z przydomkiem "Bułgarobójcy".

Zasięg terytorialny Cesarstwa Bizantyjskiego w chwili śmierci cesarza Bazylego II Bułgarobójcy