Narodziny potęgi Staufów

 

Konflikt Henryka IV z południowoniemieckimi książętami: księciem Szwabii Rudolfem z Rheinfelden, księciem Karyntii i margrabią Werony Bertoldem I Brodatym i księciem Bawarii Welfem I sprzyjał narodzeniu się nowej potęgi rodowej. W odpowiedzi na wybór na antykróla Rudolfa z Rheinfelden, w Wielkanoc 1079 r. w Ratyzbonie Henryk IV wyniósł hrabiego Fryderyka Staufa, syna Fryderyka z Büren, na urząd księcia Szwabii. Nie wiadomo, czy Fryderyk I pełnił urząd hrabiowski w Alzacji, Szwabii czy Frankonii. Ale to Fryderyk I zaczął budować potęgę rodu Staufów. Posiadał zamek zbudowany na szczycie góry Hohenstaufen, który stał się rodową siedzibę i nazwą dla rodu. Cesarz wydał za niego swoją córkę Agnieszkę z Waiblingen.

 

 

Najstarsza ilustracja zamku Hohenstaufen z 1470 r.

Góra Hohenstaufen

Ruiny zamku Hohenstaufen

Przejęcie władzy w Szwabii przez Fryderyka I nie było łatwe, gdyż Stauf należał do mniejszościowej frakcji rojalistycznej wobec Henryka IV. Antyhenrykowska opozycja możnych na początku 1079 r. wybrała księciem Szwabii syna antykróla Rudolfa z Rheinfelden, Bertolda z Rheinfelden. Szwabia była jednym z głównych obszarów walk i pogrążyła się w chaosie wojny domowej. Zdewastowane zostały ziemie wzdłuż Dunaju. Chociaż Bertold z Rheinfelden miał szerszą podstawę swojej władzy książęcej niż Fryderyk I Stauf, pozostał księciem bez wyrazistego wizerunku. Walkę z partią cesarską pozostawił głównie swojemu szwagrowi księciu Bertoldowi II z rodu Zähringenów i wyjętemu z pod prawa byłemu księciu Bawarii Welfowi IV. Ale już w 1079 r. było jasne, że to właśnie Bertold II Zähringen, powinien przejąć księstwo szwabskie. I tak też się stało w 1090 r. po bezpotomnej śmierci Bertolda z Rheinfelden. Nim to się jednak stało sytuacji na terenie Szwabii mocno się skomplikowała.

 

W 1080 r. papież Grzegorz VII jednoznacznie opowiedział się po stronie antykróla Rudolfa z Rheinfelden i ponownie ekskomunikował Henryka IV. Równocześnie rozpoczął się proces zdejmowania z urzędów lojalnych wobec Henryka IV biskupów. Biskup Konstancji Otto I z Lierheim w 1080 r. został ekskomunikowany i zdjęty z urzędu przez papieża a jego miejsce zajął lojalny wobec antykróla Bertolf. Jednak ze względów zdrowotnych święcenia biskupie Bertolfa nigdy nie odbyły się i prawdopodobnie nigdy tak naprawdę nie objął swojego urzędu. 21 grudnia 1084 r. synod diecezjalny pod przewodnictwem legata papieskiego Odona z Ostii wybrał nowym biskupem Konstancji Gebharda III z rodu Zähringenów. Był on bratem Bertolda II Zähringena. Na synodzie obecni byli: opat klasztoru Hirsau Wilhelm z Hirsau, brat Gebharda Bertold II i Welf IV.

 

Księstwo Szwabii i Królestwo Burgundii (źródło: wikipedia)

Ważną postacią w tych sporach był opat klasztoru w St. Gallen, Ulryk z rodu Eppensteinów, mianowany przez Henryka IV. Eppensteinowie byli regionalnym odpowiednikiem rodu Zähringenów. Ojciec biskupa Gebhard III, Bertold I Brodaty, został pozbawiony księstwa Karyntii przez Henryka IV w 1077 r. z powodu jego poparcia dla Rudolfa z Rheinfelden. Następnie księstwo przekazano bratu Ulryka, Liutoldowi z Eppensteinów. Ulryk z Eppensteinów stał lojalnie po stronie króla, co było przyczyną konfliktów z opatem Reichenau Ekkehardem II z Nellenburga, z biskupem Konstancji Gebhardem III z Zähringenów, z księciem Welfem IV i księciem Bertoldem II. Aby zabezpieczyć terytorium opactwa St. Gallen, zbudował kilka zamków. W 1079 został mianowany przez Henryka IV antyopatem klasztoru Reichenau, ale ostatecznie nie mógł wystąpić przeciwko Ekkehardowi II z Nellenburga. Wielokrotne próby ze strony Ekkeharda II z Nellenburga, aby mianować obalonego opata Lutolda jako antyopata St. Gallen, nie powiodły się. Dopiero w 1083 r. opozycja antykrólewska obaliła opata Ulryka z Eppensteinów, i został zastąpiony przez mnicha z Reichenau Werinhara. Po rezygnacji Werinhara w 1086 r. opactwem kierował ponownie Ulryk z Eppensteinów.

 

W 1086 r. zmarł procesarski biskup Otto I z Lierheim, wówczas opat St. Gallen Ulryk z Eppensteinów próbował siłą wprowadzić na urząd biskupa Konstancji swojego protegowanego Arnolda z Heiligenbergu, ale udaremnił mu to opór miasta. W odwecie mieszczanie Konstancji i Bertold II, splądrowali posiadłość klasztoru St. Gallen. W 1088 r. w Konstancji przebywał antykról Hermann z Salm. W 1089 r. Gebhard III został mianowany legatem papieskim w Niemczech przez papieża Urbana II.

 

 

Księstwo Szwabii (źródło: https://hls-dhs-dss.ch/de)

W 1088 r. zmarł biskup Augsburga Wigolt i przy tej okazji doszło do walki między zwolennikami cesarza a opozycji. Augsburg został zajęty przez wrogów cesarza, a nowo mianowany biskup Zygfryd II dostał się do niewoli. Antybiskupem został wybrany Werner, ale zmarł w drodze do Augsburga. W rezultacie czego to biskupstwo otrzymał opat Reichenau Ekkehard z Nellenburga , ale on również zachorował podczas podróży do Augsburga i musiał zawrócić do swojego klasztoru, gdzie zmarł 24 listopada 1088 r.

Te ciągłe walki podjazdowe i zmienna konstelacja sprawiły, że Fryderyk I Stauf mógł faktycznie sprawować swoją władzę książęcą tylko w północnej Szwabii. Dodatkowo na południu mógł liczyć na poparcie biskupa Bazylei Burkharda z Fenis i biskupa Strasburga hrabiego w Riesgau Ottona Staufa, brata Fryderyka I Staufa. W 1090 r. zmarł bezpotomnie antyksiążę Szwabii Bertolda z Rheinfelden, a jego włości rodowe przejął szwagier Bertold II z Zähringenów. W 1092 r. pod silnym wpływem biskupa Gebharda III partia antykrólewska wybrała Bertolda II kolejnym księciem Szwabii. Od tego czasu pozycja dwóch braci Zähringenów w całej południowej Szwabii, zwłaszcza w regionach na lewym brzegu Renu, obecnej Szwajcarii, była uznana i dominowała, tak że ​​książę Fryderyk I Stauf nigdy nie zdobył tutaj wpływów.

 

Porozumienie zostało osiągnięte dopiero w 1098 r. Fryderyk I Stauf i Bertold II Zähringen doszli do porozumienia, obaj zachowali tytuł księcia. Bertold przejął miasto Zurych, a Szwabia została podzielona: Zähringenowie przejęli Turgowię, Zurych, Breisgau, hrabstwa w Schwarzwaldzie i nad rzeką Baar w Neckargau, zatrzymali włości w Burgundii i utrzymali kontrolę nad przełęczami alpejskimi a Welfowie utrzymali swoje włości i władzę w Górnej Szwabii. Podział utrzymał się do śmierci ostatniego księcia Bertolda V w 1218 r. Staufowie utrzymali swoją pozycję na północy Szwabii. Fryderyk przejął kontrolę nad znacznymi posiadłościami tylko wokół Ulmu, a po drugiej stronie Dunaju dysponował tylko kilkoma rozproszonymi posiadłościami. Warto przy tym podkreślić, że posiadłości Zähringenów i Welfów w Szwabii zostały wyłączone z pod władzy księcia Szwabii Fryderyka I Staufa i były bezpośrednim lennem królewskim. W ten sposób, po prawie 20 latach walk, Fryderyk w końcu wszedł w posiadanie swego szwabskiego księstwa, choć nieco osłabionego.

 

Fryderyk szwabski zmarł w 1105 r. Pozostawił po sobie dwóch synów: Konrada urodzonego w 1093 r. i starszego od niego o trzy lata brata Fryderyka II. Po śmierci męża Agnieszka zawarła nowe małżeństwo z margrabią Austrii Leopoldem III Pobożnym z rodu Babenbergów. Wkrótce po śmierci ojca Fryderyk II przejął jego urzędy i godności. Od 1106 r. posiadał tytuł księcia. Lojalność wobec cesarza Henryka IV się opłaciła. Przejęcie przez Staufów księstwa szwabskiego stało się trampoliną do wejścia w grono najznamienitszych i wpływowych rodów. Księstwo Szwabii pozostawało w ich rękach przez prawie 200 lat.